De crisis bij Ajax doet voor sommigen pijnlijke herinneringen herleven. "We hopen allemaal dat de rust snel weer terugkeert", zegt Ajax-lid Rutger Koopmans. "Het laatste wat ik doe, is lachen en zeggen: zie je wel? Dit is vreselijk", reageert voormalig Ajax-bestuurder Henri van der Aat.
De twee behoorden tot de cast van de vorige horrorfilm, de vorige zware crisis bij Ajax. Menno de Galan schreef er een boek over: 'De Coup van Cruijff'. Mondt de huidige penarie uit in een nieuwe revolutie? "Nee", denkt De Galan. "Dit is meer een totale implosie."
'Sportieve verval nu veel groter'
Het was 20 september 2010. "Dit is Ajax niet meer", schreef Johan Cruijff in zijn column in De Telegraaf. "Laat ik er maar niet omheen draaien: dit Ajax is nog slechter dan de ploeg uit de periode voordat Rinus Michels in 1965 bij de club kwam."
Cruijff refereerde aan het slechtste jaar ooit van Ajax in de eredivisie. De Amsterdammers eindigden in het seizoen 1964/1965 op de dertiende plaats, van de zestien clubs. In 2010 was Ajax al jaren geen kampioen meer geworden, maar de club stond wel bovenaan. Maar, stelde Cruijff, "met mijn ogen is niets mis". Het spel leek volgens hem nergens naar.
Dit seizoen is nog maar net onderweg, maar de huidige plek in de eredivisie is nog lager dan in 1965, laat staan in 2010. Op de veertiende plaats in de eredivisie staat Ajax en het voetbal is onder coach Maurice Steijn ondermaats.
"Nu is het totaal anders dan toen", zegt Henri van der Aat, in 2008 interim-directeur van Ajax en van 2009 tot 2011 commercieel directeur. "Wij hadden geen crisis op het veld, die is er nu wel."
Dat onderschrijft Nieuwsuur-journalist en schrijver Menno de Galan: "Ajax draaide gewoon in de top mee, was het jaar ervoor onder Martin Jol net geen kampioen geworden. Nu is het sportieve verval veel groter. De kritiek van Cruijff toen was zwaar aangezet. Nu is het niet overdreven, Ajax staat echt net boven de degradatiestreep."
Fans en veiligheid: 'Woede spontaner dan toen'
Het zwaartepunt van de vorige crisis lag op donderdag 24 maart 2011, bij een crisisbijeenkomst van de ledenraad. Het werd een kantelpunt in de fluwelen revolutie, de dag dat de bom barstte. Van der Aat, als commercieel directeur, en Koopmans, als zakelijk en financieel adviseur van Cruijff, waren erbij.
Het dieptepunt in de huidige crisis tot nu toe was afgelopen zondag in de Johan Cruijff Arena. De dag dat hooligans de Klassieker uit onvrede met vuurwerk stillegden en daarna het hoofdgebouw bestormden.
"De woede is voelbaar", stelt De Galan. "Destijds schaarden de fans zich achter Cruijff, al dan niet georkestreerd. Ze deden het voor Cruijff. Het had allemaal iets geforceerds. Dat element is nu weg. De woede lijkt nu spontaner en oprechter."
Als lid en fan van Ajax zag Koopmans het met lede ogen aan. "Vreselijk wat er zondag is gebeurd", zegt hij. "Het is niet eens een Ajax-probleem, maar een maatschappelijk probleem. Het gebeurt ook bij PEC of FC Groningen."
Boze fans lieten zich ook tijdens de machtsgreep van Cruijff niet onbetuigd. RvC-leden werden zelfs met de dood bedreigd. Ook nu vrezen RvC-leden voor hun veiligheid. Ajax-commissaris Annette Mosman liet aan Op1 weten uit angst niet in de talkshow te willen verschijnen.
Als directielid stond Van der Aat tegenover het kamp-Cruijff en maakte hij de vijandigheid van nabij mee. "De emoties gaan heel diep", zegt hij. "Maar tot bedreigingen mag dat nooit leiden."
Organisatie en leiding: 'Machtsvacuüm'
Wat de crisis bij Ajax mede zo onoverzichtelijk maakt, is de organisatiestructuur, met in alle geledingen talloze verschuivingen. Het bedrijf Ajax, een Vennootschap (NV), wordt geleid door de directie, bestaande uit een algemeen directeur, een financieel directeur, een commercieel directeur en een directeur voetbalzaken.
Door het ontslag van Sven Mislintat is laatstgenoemde functie vacant. Bovendien is het wachten op de opvolger van Edwin van der Sar als algemeen directeur. Jan van Halst bekleedt die functie op interim-basis tot het moment dat Alex Kroes in maart volgend jaar begint.
"Het is een machtsvacuüm", vindt De Galan.
"Zonder algemeen directeur en technisch directeur ben je stuurloos", weet Van der Aat. "Wij waren toen niet stuurloos. Het was een totale machtsstrijd. Een strijd om de richting, naar links of naar rechts."
"Cruijff wilde een andere koers varen en was de aanvoerder van de opstand", aldus De Galan. "Het was een strijd tussen Cruijff, gesteund door geestverwanten, en de directie."
"Het was een kansloos gevecht", weet Van der Aat. "De grootheid Cruijff ging natuurlijk altijd winnen. Dat is heel anders dan nu."
"Nu is het erger", vindt De Galan. "Beter twee kampen die ergens voor staan dan niks."
Niet alleen op directieniveau is het onrustig bij Ajax. Ook bij de Raad van Commissarissen, die toezicht dient te houden op het beleid, vallen, als vanouds bij Ajax, klappen. Vlak voor het restant van de Klassieker op woensdag maakte Pier Eringa bekend op te stappen als voorzitter van de RvC.
De RvC ligt onder vuur en dat is volgens De Galan te verklaren: "In het verleden heeft de RvC zich te veel met het beleid bemoeid. Bij de coup van Cruijff wilden ze met Louis van Gaal een alternatief voor Cruijff aanstellen. Nu is het tegenovergestelde gebeurd. Ze hebben zich er helemaal niet mee bemoeid, hebben Mislintat zijn gang laten gaan."
Evergreens
Met de ervaren bestuurder Michael van Praag als nieuwe RvC-preses en Leo van Wijk als nieuw RvC-lid heeft Ajax twee echte clubmensen op het oog om zich bij de RvC te voegen. "Heel goed om deze ereleden in de RvC te krijgen", vindt Koopmans. "Dat zorgt voor binding."
"Met Van Praag krijgen we een voorzitter die precies weet hoe het werkt bij Ajax, die snapt al die ingewikkelde lijnen", zegt Koopmans. "Dat geldt ook voor Van Wijk. Hopelijk krijgen we dan eindelijk rust. Cruijff zou het goedkeuren. Met Van Wijk groeide hij op in Betondorp en met de ander bij Ajax."
En dan de Vereniging Ajax, die wordt vertegenwoordigd door de bestuursraad en die met 73 procent van de aandelen grootaandeelhouder is. Ook hier nieuwe namen. Vorige week werd de nieuwe bestuursraad geïnstalleerd, met onder anderen oud-spelers Pim van Dord en (voorlopig als adviseur) Edo Ophof.
Het zijn namen die ook toen in 2010-2012 rondzongen. "Net evergreens, namen die altijd komen bovendrijven, geen revolutieleiders", zegt De Galan. "De positie van de bestuursraad is wel interessant. Die vertegenwoordigt 800 leden en daar zitten heel fanatieke Ajacieden tussen. Die kunnen voor onrust zorgen."
Toekomst: wachten op 'Verlosser' Kroes
"In het belang van de club zou daarom iedereen moeten vertrekken", was de conclusie van Cruijff in zijn column van 20 december 2010. "En dan helemaal opnieuw beginnen, net zoals in 1965."
En zo geschiedde. Het bestuur, de RvC en de directie, inclusief Van der Aat, stapten uiteindelijk op. "Ik vergeet het nooit meer", zegt Van der Aat. Omzien in wrok doet hij niet. "Toen was voor mij heel pijnlijk, maar werd er gewonnen. Nu is het moeilijker. Het wordt keihard werken en duidelijkheid verschaffen."
Voor Koopmans gloort er hoop aan de horizon. "Het komt altijd goed met Ajax. We hebben een goede bestuursraad, krijgen een goede RvC en een echte Ajacied als algemeen directeur. Als we weer goed gaan voetballen, lost het zich wel op."
"Het wachten is op Alex Kroes", zegt De Galan. "Hij krijgt iets van een Verlosser, om in Cruijff-termen te blijven. Hij moet het gaan doen."
