Rwanda ontvangt asielzoekers graag, 'maar ze zullen weer naar Europa gaan'

• Eva de Vries

  redacteur Buitenland

Mag het Verenigd Koninkrijk asielzoekers naar Rwanda sturen, in afwachting van hun asielprocedure? Een Britse rechter oordeelt daar vandaag over in hoger beroep. Rwanda zou er geen moeite mee hebben: waar Europa probeert vluchtelingen buiten te houden, lijkt het kleine Afrikaanse land ze juist met open armen te ontvangen.

Twee weken geleden landde in de hoofdstad Kigali nog een vliegtuig met 134 vluchtelingen uit onder meer Eritrea en Sudan. Zij kwamen vanuit Libië naar Rwanda, op basis van een overeenkomst tussen de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR, de Afrikaanse Unie en de Rwandese regering. Meer landen zien wel iets in zo'n akkoord, waarbij voor Rwanda grote belangen spelen. Maar er is ook kritiek.

De deal met de UNHCR werd in 2019 gesloten en is onlangs verlengd tot 2026. De bedoeling is om mensen te helpen die onder vaak erbarmelijke omstandigheden vastzitten in Libische detentiecentra. Vanuit een tijdelijk opvangcentrum in Rwanda kunnen ze vervolgens gerepatrieerd worden naar hun geboorteland, elders asiel vragen of als staatsburger in Rwanda blijven.

"Maar de meesten willen dat niet. Ze dromen van een toekomst in Europa", zegt Louis Gitinywa, een Rwandese advocaat, gespecialiseerd in mensenrechten.

Het kleine en dichtbevolkte Rwanda heeft ervaring met migratiedeals. Tussen 2014 en 2017 deporteerde Israël ongeveer 4000 mensen naar Uganda en Rwanda. De meesten vluchtten en reisden alsnog naar Europa.

Vorig jaar sloot ook het Verenigd Koninkrijk een overeenkomst met Rwanda, ook al is er door juridische bezwaren nog geen enkel vliegtuig vertrokken. Het plan van Denemarken om ook asielzoekers naar Rwanda te sturen, is voorlopig van de baan, maar dit jaar toonde ook Nederland interesse in een deal.

Veilig en gastvrij land

De Britse minister van Binnenlandse Zaken Braverman, groot voorstander, benadrukt dat Rwanda een veilig en gastvrij land is. De Rwandese regering gebruikt dat argument ook om de deals uit te leggen, zegt Gitinywa. "Veel Rwandezen zijn zelf vluchteling geweest en nog steeds vangen we veel vluchtelingen op uit omringende landen."

Hierdoor zijn mensen volgens Gitinywa ook niet bang voor nieuwelingen. "Angst dat ze banen of woningen inpikken bestaat hier niet. Mensen hebben echt andere dingen aan hun hoofd, zoals zorgen dat hun kinderen genoeg te eten krijgen."

Naast de morele plicht spelen er grotere belangen voor Rwanda, al wordt daarover niet openlijk gesproken. Zo krijgt het land zo'n 140 miljoen euro voor de deal met het Verenigd Koninkrijk. "Rwanda kan dat geld goed gebruiken", zegt Amanda Bisong van het Centre for Africa-Europe Relations in Maastricht. "Het land is economisch snel gegroeid en de economie blijft dan ook een speerpunt."

Nelleke van de Walle, directeur Grote Meren Gebied bij de International Crisis Group, voegt toe dat de Rwandese president Kagame hecht aan zijn imago. "Zijn aanzien groeit doordat hij problemen oplost van westerse landen en internationale organisaties." Die worden zo min of meer afhankelijk van hem. Dat komt hem niet slecht uit, zegt Van de Walle: "Zo is het lastiger om Kagame te bekritiseren vanwege vermeende mensenrechtenschendingen of de mogelijke steun aan de M23-rebellenbeweging".

Kritiek: onvrij en arm

Tegenstanders van de migratiedeals met Rwanda, waaronder mensenrechtenorganisaties, zeggen dat er in Rwanda nauwelijks ruimte is voor politieke oppositie. Critici van Kagame zouden verdwijnen of worden opgesloten en er is geen persvrijheid. Ook zou Rwanda als arm land onvoldoende in staat zijn om vluchtelingen een goede toekomst te bieden.

Gitinywa noemt de kritiek hypocriet. Er gaat in Rwanda van alles mis wat betreft mensenrechten, maar de enige echte schuldige is Europa, zegt hij: "Vanuit een racistisch grensbeleid worden mensen die zijn gevlucht voor oorlog en ellende in Rwanda gedumpt, om er maar vanaf te zijn. Vervolgens wordt er gezeurd over de omstandigheden, terwijl Europa geld en capaciteit genoeg heeft om vluchtelingen op een humane manier te helpen."

"Dit soort deals leidt alleen maar tot meer instabiliteit, verdriet en chaos", zegt Gitinywa. "Het gaat om mensen die helemaal niet in Rwanda willen zijn, voor de meesten een compleet onbekend land. Hun blik is gericht op Europa, dus ze zullen opnieuw vertrekken."

Volgens Amanda Bisong moeten Europese landen zelf meer vluchtelingen opvangen. De oplossing ligt volgens haar in Europa, niet in Rwanda. "Overheden moeten nadenken over langetermijnoplossingen. Als mensen Europa op een legale en veilige manier kunnen bereiken, hoeven de smokkelaars geen wankele boten meer de Middellandse Zee op te sturen."