Escalatie in Oost-Congo: 'Dit conflict raakt de hele wereld'

• Eva de Vries

Moordpartijen, afgebrande dorpen en massaverkrachtingen. Bijna dagelijks komen berichten naar buiten over geweld tussen rebellengroepen en het regeringsleger in het oosten van de Democratische Republiek Congo. Burgers betalen de hoogste prijs. Volgens de VN zijn er alleen al in februari 300.000 mensen op de vlucht geslagen. Het aantal doden de afgelopen jaren loopt in de honderdduizenden.

Maar het nieuws haalt de internationale voorpagina's al lang niet meer. De complexiteit en duur van het conflict maken het moeilijk om er aandacht aan te blijven besteden. "Terwijl de situatie in Oost-Congo juist relevant is", zegt Nelleke van de Walle, directeur Grote Meren Gebied van de International Crisis Group. "Vanwege grondstoffen zoals kobalt en goud die nodig zijn voor de duurzame energietransitie én de aanwezigheid van regionale troepen en milities raakt dit conflict ook de rest van de wereld."

Vastleggen

De 25-jarige oorlogsfotograaf Moses Sawasawa doet wat hij kan om aandacht te vestigen op de situatie in zijn land. "Ik kom dichterbij dan westerse fotografen, ik vertel ons verhaal van binnenuit." In 1997 werd hij geboren in de stad Goma, toen omgeven door massale vluchtelingenkampen, in de nasleep van de genocide in Rwanda. "Nu zijn die kampen hier opnieuw. Ik leg het vast met mijn camera, zodat de wereld ons niet vergeet", zegt hij.

Veel mensen in de kampen zijn gevlucht voor M23, een goed bewapende rebellengroep die de stad tien jaar geleden zelfs even bezette. M23 vecht tegen het regeringsleger in het grondstofrijke gebied ten noorden en westen van de stad. Volgens Amnesty International worden daarbij ook burgers gedood en verkracht.

De VN zegt dat de groep gesteund wordt door buurland Rwanda. Vermoedelijk omdat de relatie tussen Congo en Uganda is verbeterd, waardoor Rwanda zich geïsoleerd voelt. "M23 behartigt Rwanda's belangen in Congo, zowel op geopolitiek terrein als economisch, door toegang te hebben tot belangrijke grondstoffen", legt Van de Walle uit. De Rwandese regering blijft betrokkenheid bij M23 ontkennen.

Deze mensen zijn gevlucht voor rebellengroep M23:

Door hun terugkomst en door de Rwandese betrokkenheid is er nu veel aandacht voor M23, maar er zijn in het oosten van Congo meer dan honderd andere gewapende groepen actief. Al die milities strijden met elkaar, proberen hun territorium uit te breiden en roven en verhandelen grondstoffen.

Bemoeienis

Volgens Van de Walle kan dit al decennia zo doorgaan omdat de oorzaken niet worden aangepakt: een zwakke staat, die de burgers niet kan beschermen waardoor groepen dat zélf gaan doen, poreuze grenzen en een bevolking die niet profiteert van de bodemschatten. "En, een heel belangrijke; steeds meer inmenging van andere landen."

Want Rwanda is niet het enige land dat zich bemoeit met Congo. Naast rebellengroepen die in buurlanden zijn ontstaan, zijn er ook regionale troepen actief. Zij helpen het Congolese leger en strijden juist tégen de rebellengroepen. Zo is er de omstreden VN-vredesmacht Monusco, die al jaren in het gebied zit. Onlangs kwam daar een Oost-Afrikaanse troepenmacht bij, met als doel om M23 terug te dringen. Daarbij zijn Keniaanse en Burundese militairen aangesloten. En na een mislukte wapenstilstand vorige week, kondigde ook Angola aan troepen te sturen.

Op de VN, maar ook op de andere troepen, is veel kritiek, omdat ze niet genoeg zouden doen om burgers te beschermen tegen het geweld. "Sterker nog, het wordt alleen maar erger", zegt ontwikkelingswerker Marti Waals, die al veertig jaar regelmatig in Congo komt. "Ze zijn getuige van gruwelijkheden, staan erbij en kijken ernaar, maar ze doen niets." Volgens Waals hebben de troepen, maar zeker ook rebellengroepen en sommige politici en zakenlieden, baat bij de chaos en straffeloosheid in het gebied. "Zo hebben ze bijvoorbeeld makkelijker toegang tot de grondstoffen."

Waals denkt dat de situatie in Congo verergert, met een grote humanitaire crisis tot gevolg. "De geschiedenis herhaalt zich. Steeds meer landen raken betrokken en graaien mee naar Congo's rijkdommen, ten koste van de bevolking."

Op de korte termijn zou de situatie kunnen verbeteren als Rwanda stopt met het steunen van M23, denkt Waals. "Het Westen moet het lef hebben om Rwanda hierop aan te spreken. De druk moet opgevoerd worden. Maar niemand doet iets, en over sancties wordt niet eens gesproken."

Ook de International Crisis Group is geen voorstander van een verdere militarisering van het conflict. "Dialoog tussen de landen in de regio heeft prioriteit. En verder moet Congo zélf het voortouw nemen, en de onderliggende oorzaken van het conflict aanpakken", zegt Van de Walle.

Ondertussen loopt fotograaf Moses rond in de vluchtelingenkampen rond 'zijn' Goma. "Ik zie hier zo veel pijn en wanhoop. Omdat mensen wéér alles dat ze bezaten in een tas moesten proppen. Wéér hun huis en akker hebben achtergelaten", vertelt hij. "Ze willen vrede. Gewoon een nacht kunnen slapen zonder geweerschoten op de achtergrond."