Van Lienden en de mondkapjesaffaire, een tijdlijn

Onderzoeksbureau Deloitte heeft het rapport over de veelbesproken mondkapjesdeal van Sywert van Lienden gepubliceerd. De overeenkomst met het ministerie van Volksgezondheid maakte Van Lienden en zijn zakenpartners multimiljonair, terwijl hij verklaarde 'om niet' te leveren. De zaak leidde tot grote ophef. Een terugblik.

Alvast meer weten over de conclusies van het Deloitte-rapport? Klik dan hier.

Maart 2020: een groot gebrek

Het is begin 2020 als de corona-epidemie losbarst. In de eerste maanden zoekt de overheid naarstig naar middelen om de gezondheid van met name zorgmedewerkers te beschermen. Mondkapjes zijn hiervoor essentieel. En daar is een groot gebrek aan.

Sywert van Lienden is op dat moment met ziekteverlof als gemeenteambtenaar van Amsterdam. Op 20 maart begint hij zich via Twitter met de mondkapjeskwestie te bemoeien. Tv-persoonlijkheid en prominent CDA-lid Van Lienden legt contact met verschillende bedrijven zoals Coolblue en afnemers in de zorg. Met hun hulp sluit hij zijn eerste deal waaraan hij en zijn partners Camille van Gestel en Bernd Damme volgens Follow the Money bijna 80.000 euro overhouden.

Ondertussen richt het ministerie van Volksgezondheid een Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH) op dat ervoor moet zorgen dat er genoeg beschermingsmiddelen voor heel Nederland binnengehaald worden. Van Lienden is in eerste instantie betrokken maar weigert zich samen met zijn partners bij het LCH aan te sluiten.

Zij registreren hun eigen Stichting Hulpgoederen Alliantie bij de Kamer van Koophandel. Een stichting zonder winstoogmerk opgericht om de 'helden in de zorg' de nodige beschermingsmiddelen te bieden tegen het coronavirus. Maar naast die stichting richten de drie compagnons ook een commerciële bv op, Relief Goods Alliance.

April 2020: 'outside pissing in'

In de tussentijd voert Van Lienden de druk op de landelijke overheid op om met hem in zee te gaan. Hij hekelt het gebrek aan daadkracht van het ministerie en zegt 'om niet' snel mondkapjes te kunnen leveren. Op Twitter schrijft hij onder andere:

De druk van de publieke uitingen van Van Lienden wordt ook gevoeld op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat minister Hugo de Jonge van VWS (partijgenoot van Van Lienden) een hoge ambtenaar opdraagt om met Van Lienden in gesprek te gaan. Uit de bij het ministerie opgevraagde stukken die de Volkskrant citeert is vooral de volgende app van De Jonge aan een ambtenaar saillant:

Het ministerie gaat met Van Lienden om tafel en de uitkomst is een deal in april 2020. Relief Goods Alliance, de commerciële bv van het drietal, gaat 40 miljoen mondkapjes leveren en krijgt daar 100 miljoen euro voor. In tegenstelling tot wat Van Lienden deed voorkomen werd de deal dus niet op non-profit basis gesloten.

Mei 2021: negen miljoen

Dat Van Lienden de deal niet 'om niet' sloot, blijkt een jaar later na spitwerk van de Volkskrant en Follow the Money. Het geld komt bij de drie compagnons binnen via de commerciële bv, Relief Goods Alliance. En Van Lienden (9 miljoen euro), Van Gestel en Damme (beiden 5 miljoen euro) houden daar veel geld aan over. Extra pijnlijk voor het ministerie van VWS is dat van de 40 miljoen aangekochte mondkapjes slechts een fractie wordt gebruikt. De rest blijft in opslag liggen of wordt na aangepaste regels alsnog afgekeurd.

De verontwaardiging is groot als achteraf blijkt dat de deal via deze constructie is verlopen. Zeker ook bij bedrijven als Coolblue en Randstad die belangeloos tijd en geld investeerden om de inkoop, het transport en de verkoop van mondkapjes mogelijk te maken.

Van Lienden verdedigt zich voor het eerst publiekelijk in het programma Buitenhof op 6 juni 2021. Hij noemt het bedrag dat hij verdiende met de deal "excessief veel", maar weigert het terug te storten. Wel belooft hij het rendement van zijn verdiende miljoenen aan goede doelen te zullen schenken. Hij verklaart dat hij het zichzelf kwalijk neemt dat hij niet altijd duidelijk heeft gemaakt welke deals hij via zijn stichting zonder winstoogmerk sloot, en welk via zijn commerciële bv. Op 17 juni zegt hij "in goed overleg" zijn partijlidmaatschap van het CDA op.

Februari 2022: arrestatie

Wat volgt zijn aangiftes door Randstad en later ook Coolblue, bedrijven die belangeloos werkten voor de Stichting Hulpgoederen Alliantie. Het Openbaar Ministerie opent een strafrechtelijk onderzoek en de drie compagnons worden op 28 februari 2022 door de fiscale inlichtingen- en onderzoeksdienst gearresteerd en verhoord. Zo'n twee dagen later worden ze weer vrijgelaten.

De rechter besluit op 28 april om Van Lienden en Damme te schorsen als bestuurders van de Stichting Hulptroepen Alliantie. Een dag later legt het OM beslag op de Nederlandse bankrekeningen van Van Lienden, Damme en Van Gestel. Het drietal wordt verdacht van verduistering, witwassen en oplichting. Op 21 juni worden ze ontslagen bij de stichting.

September 2022: 'gillend rijk'

Het imago van het trio loopt verdere schade op als de Volkskrant op 14 september citeert uit opgenomen vergaderingen van de compagnons. Uit die getranscribeerde gesprekken, die deel uitmaken van het strafdossier, blijkt dat ze al in een vroeg stadium van de onderhandelingen aanstuurden op een commerciële deal die hen miljonair zou maken. Ook spreken ze af om dat geheim te houden. Van Lienden zegt dat de eis is dat ze "gillend rijk" worden van de overeenkomst en "dit gaat nooit, nooit naar buiten komen".

Voor de officiële presentatie van het rapport van Deloitte stond er al kort een reactie online van Van Lienden en Damme die de Volkskrant inzag. Volgens de ondernemers hebben de onderzoekers te weinig gedaan met transcripten die zij hebben aangeleverd van hun gesprekken met het ministerie. Die zouden volgens hen bewijzen dat zij niets fout hebben gedaan en dat de overheid wist dat ze winst zouden maken met de deal.