VN-gezant blijft bij kritiek op Nederlandse politie, is 'oprecht bang voor geweldescalatie'

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Nils Melzer, de speciale VN-rapporteur op het gebied van marteling, blijft bij zijn felle kritiek van vorige week op het politieoptreden tijdens een aantal coronademonstraties in Nederland. "Ik was oprecht bang dat het geweld in Nederland zou escaleren, dus ik reageerde snel en stevig", zegt hij tegen de NOS.

Wel erkent de hoogleraar dat hij misschien "genuanceerdere" woorden had kunnen gebruiken. "Dan was het misschien anders ontvangen. Maar met grote woorden krijg je wel de aandacht."

Melzer haalde een week geleden de woede van de Nederlandse politie op zijn hals met een serie tweets. In één van de berichten vergeleek hij de arrestatie van een man tijdens een coronaprotest in Den Haag met de dood van George Floyd, die door politiegeweld om het leven kwam. Die arrestatie dateert uit maart 2021, maar een video ervan werd opnieuw veel gedeeld op sociale media na afloop van een gewelddadig verlopen coronaprotest in Amsterdam.

"Ik heb voldoende ervaring op het gebied van oorlog, militaire optredens en politiegeweld om te kunnen zeggen dat dit marteling is", zegt Melzer overtuigd. "De agenten slaan hard en laten de politiehond de man vervolgens bijten. Dat is onnodig, disproportioneel en dezelfde minachting voor een mens die ik zag bij George Floyd. Deze man leeft nog, maar hij hád kunnen sterven door dit geweld. Met de gebruikte methodes accepteerden agenten dat risico."

Het maakt voor Melzer niet uit dat het een oud filmpje is, dat bovendien werd verspreid door de Poolse radicaal-rechtse partij Konfederacje, die beticht wordt van antisemitisme en homofobie. "Ik had misschien een andere bron kunnen gebruiken, maar het doet niets af aan de authenticiteit van de beelden. Bovendien sluit het aan bij andere incidenten van politiegeweld."

Het gaat om deze video. Volgens de politie zwaaide de man eerder dreigend met een startkabel:

De Haagse politie noemde het "teleurstellend" dat Melzer "stellige uitspraken doet op basis van enkele beelden". Politievakbond ACP zei dat de VN-rapporteur "alle feiten en omstandigheden in de juiste context" moet zien. Politiebonden dienen daarom een klacht in tegen Melzer bij de Verenigde Naties.

Melzer zegt op basis van deze video te kunnen concluderen dat het geen uitzondering is, maar een "systeemfout". "Hier gebeurde iets crimineels, maar andere agenten grepen niet in. Ze stonden erbij en keken ernaar."

In zijn bekritiseerde tweet riep Melzer op tot vervolging van de agenten. Dat gebeurt echter al: vorige maand maakte het Openbaar Ministerie bekend de twee te vervolgen. Dat had de VN'er gemist, geeft hij toe. Daarmee is de kous voor hem niet af: "De vervolging gebeurde omdat het buitenproportionele geweld zo zichtbaar was en pas na publieke commotie. Maar de agenten die erbij stonden en niet ingrepen, worden niet vervolgd."

Zorgen om geweldsspiraal

De VN-rapporteur zegt zich grote zorgen te maken over de ontwikkelingen rond coronaprotesten van de afgelopen twee jaar. Volgens Melzer wordt een deel van de bevolking veronachtzaamd, door protesten hard neer te slaan. "Ik ben zeker geen coronascepticus, maar coronademonstranten hebben het recht om te demonstreren en het recht op lichamelijke integriteit."

Daarom is het volgens hem zorgwekkend dat bijvoorbeeld de Franse president Macron het leven van ongevaccineerden zegt zuur te willen maken. "Zoiets zie je in een vroeg stadium van een burgeroorlog. Als je een bevolkingsgroep wegzet als paria of 'mindere' burgers, kun je ze ook makkelijker met geweld aanpakken. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling. Daarom trek ik nu zo hard aan de bel."

Melzer vreest tegelijkertijd dat groepen mensen radicaliseren. "Als je een deel van je bevolking als vijand gaat zien, zullen zij op den duur terugslaan. Zij zullen zich organiseren, wellicht bewapenen en zo een gevaar vormen. Daar ben ik bang voor, daarom sla ik alarm."

Focus op Nederland

De tweets van vorige week leidden tot een storm aan kritiek, maar daar is Melzer naar eigen zeggen aan gewend. Zo wordt hij gewezen op het grootschalige en dodelijke politiegeweld in landen als Wit-Rusland, Kazachstan of Syrië. "Dat bekritiseer ik natuurlijk ook, maar ik heb slechts beperkte middelen. Daarom kies ik ervoor te focussen op landen waar ik een verschil kan maken."

Nederland is van oudsher een belangrijk bondgenoot bij het beschermen van mensenrechten, zegt Melzer. "Maar westerse landen veronderstellen dat zij de good guy zijn en doen daarom vaak weinig met mijn kritiek op mensenrechten."

Zijn oproep om voorbeelden van politiegeweld te delen, levert tientallen reacties per dag op. Die worden nu bekeken en onderzocht. In maart hoopt de VN-rapporteur Nederland te bezoeken en te spreken met onder meer de politie. "Ik wil hun kant horen, want deze incidenten kunnen ook voortkomen uit een overwerkt en overvraagd politieapparaat."

"Ik was hard, maar het was nodig", concludeert Melzer aan het einde van het gesprek. "Nu is het tijd voor de-escalatie."