Van 'Dansen met Janssen' tot lege agenda: zo werd de zomer vol grote festivals geannuleerd

• Maartje Geels

  redacteur Online

"Ideaal voor een zomer vol festivals", zei demissionair minister Hugo de Jonge op 23 juni. Hij bedoelde het Janssen-vaccin, dat vanaf dat die dag beschikbaar kwam voor iedereen die het wilde. Vooral jongeren grepen die kans. Van de prik was maar één dosis nodig en vervolgens mochten zij dezelfde avond nog op stap. En dus naar al die festivals.

Maar over die meerdaagse festivals viel vorige week het beslissende woord: evenementen met overnachtingen mogen tot zeker 1 september niet doorgaan. Vandaag volgde ook een streep door de eendaagse festivals met meer dan 750 bezoekers. Een opsteker voor braderieën en kermissen, maar opnieuw een domper voor de grootschalige evenementenbranche: een maximum van 750 festivalgangers is voor hen niet rendabel.

De grote festivalzomer - zoals die er zou komen - komt er dus niet meer. Volgens experts is dat te wijten aan te vroege versoepelingen.

Wolk voor de zon

Twee weken na de heropening trapte het kabinet vanwege de deltavariant op de rem: de besmettingscijfers liepen te hard op. "Iedereen heeft kunnen zien dat er toch een wolk voor de zon is geschoven", zei demissionair premier Rutte op de persconferentie van 9 juli.

De aanscherping leidde tot onzekerheid in de evenementenbranche en op 26 juli was de kogel door de kerk. Vanwege de hoge besmettelijkheid van de deltavariant was het definitief "niet verantwoord" om de festivals dit jaar door te laten gaan. Het aantal besmettingen was volgens Rutte weliswaar aan het "plateau-en", maar het aantal ziekenhuisopnames liep nog op.

Binnen een maand tijd ging Nederland van 'alle deuren open' naar 'ongekend snel oplopende' besmettingscijfers, aldus Rutte en De Jonge. Zij zeiden aanvankelijk dat het met de kennis van toen een verantwoord besluit was om alle versoepelingen door te voeren. Maar later boden zij excuses aan en spraken de bewindslieden van een inschattingsfout.

De Jonge noemde verkeerde inschattingen van gedrag en de deltavariant de belangrijkste oorzaken voor de uit de hand gelopen situatie:

Toch had het kabinet die piek van besmettingen door de deltavariant kunnen zien aankomen en erop moeten anticiperen, zeggen deskundigen Amrish Baidjoe en Marc van Ranst.

Op 18 juni schreef het OMT aan het kabinet dat het geen bezwaren had tegen versoepelingen eind juni. Wel onderstreepte het OMT toen al nadrukkelijk een onzekere factor: de deltavariant.

"De variant is dusdanig besmettelijk dat je hem alleen buiten de deur had gehouden op een geïsoleerd eiland, maar dat had je dan hermetisch moeten sluiten", zegt de Vlaamse viroloog Marc van Ranst, die eerder al kritiek had op het Nederlandse coronabeleid. Zijn vuistregel: wat nog veilig was met de originele virusvariant, was niet meer veilig met déze variant.

Daarop wijst ook epidemioloog Amrish Baidjoe. Volgens de twee deskundigen had het kabinet moeten wachten met versoepelen tot er een hogere vaccinatiegraad door heel Nederland was bereikt. Die lag op het moment van openen op ongeveer 42 procent voor beide doses. Met name jongeren wachtten nog op hun tweede prik.

Het kabinet had, toen de vaccins eenmaal goed beschikbaar waren, het beleid niet langer moeten baseren op het aantal besmettingen of het aantal ziekenhuisopnames, zegt Baidjoe. Beide factoren waren eind juni namelijk goed te overzien. "Maar de vaccinatiegraad lag toen laag."

Dat vindt ook Van Ranst. "Je wil tot het einde van de vaccinatiecampagne wachten tot je alles opengooit", stelt hij. "Dan pas kun je bewust het besluit nemen: we weten dat niet-gevaccineerde mensen geïnfecteerd gaan raken, maar iedereen heeft de kans op een prik gehad. Dus laten we het doen op hoop van zegen."

Telde Nederland op de dag van de versoepelingen slechts 552 nieuwe besmettingen, twee weken later, op 14 juli, waren dit 10.426 positieve tests. Dat had onder meer te maken met 'Dansen met Janssen': de belofte dat mensen op de dag van hun Janssen-prik zonder testen de club in mochten. "Dansen met Janssen was grappig en bekte lekker, maar gaf een veel te rooskleurig beeld en daar hadden virologen voor gewaarschuwd", zegt Van Ranst.

Jongeren voelden zich misleid omdat De Jonge zei dat het achterliggende doel van de 'Dansen met Janssen'-aanpak was om meer jongeren aan te sporen zich te laten vaccineren. Hij noemde de aanpak verantwoord gezien het lage besmettingsniveau van destijds, en zei ook dat het een positief effect had op de vaccinatiebereidheid.

Nieuwsuur sprak onlangs met jongeren die besmet waren geraakt nadat ze op stap waren gegaan na een Janssen-prik:

Het kabinet liet steken vallen bij de heropening van het nachtleven, zei OMT-lid en Fieldlab-hoofdonderzoeker Andreas Voss vervolgens. Zo adviseerden Voss en zijn team om de verplichte toegangstest maximaal 24 uur voor het einde van een feest af te nemen: het kabinet koos voor 40 uur, met een groter risico op besmettingen als gevolg.

Het besluit viel om de meerdaagse festivals te schrappen en het kabinet trok ruim 400 miljoen euro uit om organisatoren te compenseren. Maar festivalgangers en -organisatoren waren teleurgesteld. Over de eendaagse evenementen zou het kabinet 13 augustus een besluit nemen, maar dat werd dus vervroegd. Ook deze mogen alleen onder strikte voorwaarden doorgaan, waardoor veel festivals hebben besloten toch het evenement te annuleren.

De deskundigen denken dat het niet alleen het nachtleven is geweest dat de delta-variant heeft opgestuwd, zeggen Van Ranst en Baidjoe. Het probleem was volgens hen het loslaten van alle maatregelen tegelijk. Had Nederland gewacht tot meer mensen volledig waren gevaccineerd, dan had de situatie er epidemiologisch nu anders uitgezien, concluderen zij.

Wellicht waren grote festivals eind augustus dan mogelijk geweest, al valt dat niet met zekerheid te zeggen. "Onder beroepsvirologen was de consensus dat de versoepelingen te vroeg kwamen", blikt Van Ranst terug. "Men verwijt virologen wel eens pessimistisch te zijn, maar we hadden gewoon gelijk."