Hoop Jemen gevestigd op vredesoverleg: gaat het slagen?

• Tomas Riemens

  redacteur Online

Nu de delegaties van de Jemenitische regering en de Houthi-rebellen zijn geland in Zweden, kunnen de strijdende partijen om tafel. Deze week starten, als het goed is, vredesbesprekingen die een eind moeten maken aan de oorlog die drie jaar geleden begon in Jemen.

Sinds het uitbreken van de oorlog zijn in het land tienduizenden mensen om het leven gekomen en miljoenen mensen op de vlucht geslagen. Voor nog eens miljoenen Jemenieten dreigt een hongerdood. De Verenigde Naties verwachten dat de situatie de komende maanden verergert als er geen einde aan het conflict komt.

De bevolking van Jemen kijkt reikhalzend uit naar een positieve uitkomst van de gesprekken, vertelt Geert Cappelaere, directeur Midden-Oosten bij Unicef, vanuit het zuiden van Jemen. Hieronder vijf belangrijke vragen en antwoorden over de vredesbesprekingen.

Wie zitten om tafel?

De twee partijen met wie het conflict in Jemen in 2015 is begonnen: de regering van president Hadi en de Houthi-rebellen. De Houthi's uit het noorden van Jemen kwamen ongeveer drie jaar geleden in opstand tegen de regering van Hadi, die toen net was aangesteld. Het conflict mondde uit in een burgeroorlog.

Al snel mengden zich ook andere landen in de strijd. Een coalitie onder leiding van Saudi-Arabië vecht met Hadi en zijn regering tegen de rebellen. De Saudische invloed op de regering is groot. Het is veelzeggend dat het toestel met vertegenwoordigers van de Jemenitische regering richting Stockholm vanochtend vroeg vertrok vanuit Riyad, de hoofdstad van Saudi-Arabië, waar Hadi en zijn regering werken.

Het zou voor de vredesbesprekingen helpen als de Jemenitische regering wordt losgeweekt van Saudi-Arabië, zei arabist Laila al-Zwaini gisteravond in Met het Oog op Morgen. "De Jemenieten moeten er eerst zelf uit komen. Zo is het ook begonnen: als burgeroorlog, niet als de geopolitieke strijd die nu is ontstaan."

Mochten de regering van president Hadi en de Houthi's het ergens over eens worden, dan zullen ze ook nog in gesprek moeten met Jemenitische partijen die niet zijn uitgenodigd in Zweden, zegt correspondent Marcel van der Steen. Bijvoorbeeld de afscheidingsbeweging die in Zuid-Jemen actief is en de terreurgroep al-Qaida, die ook nog steeds delen van Jemen in handen heeft.

Wat staat op de agenda?

De eerste belangrijke stap in het proces is in ieder geval gezet: maandag werd een groep van vijftig gewonde Houthi-rebellen geëvacueerd uit Jemen. Dat was een van de voorwaarden waarop overleg dat voor september gepland stond, stukliep.

Een van de punten die nu hoog op de agenda staan, is een regeling rond de havenstad Hodeidah. Die strategisch gelegen plaats is nu nog grotendeels in handen van de Houthi's, maar wordt al maanden bestookt door de coalitie. De Verenigde Naties willen het bestuur over Hodeidah tijdelijk overnemen, zodat via de haven hulpgoederen geleverd kunnen worden.

Ingewijden zeggen tegen Al Jazeera dat de Houthi's bereid zijn hun drone-aanvallen op Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten te staken. Verder willen de partijen praten over het heropenen van de internationale luchthaven in de hoofdstad Sanaa, de uitwisseling van krijgsgevangenen en het uitbetalen van achterstallige lonen van ambtenaren die in door de Houthi's bezette gebieden werken.

Ook zal een VN-resolutie van tafel moeten waarin staat dat president Hadi het hoofd is van de legitieme regering, zegt Jemen-kenner Marina de Regt van Het Grote Midden-Oosten Platform in het NOS Radio 1 Journaal. Dat is een breekpunt voor de rebellen.

Hadi wil op zijn beurt dat de rebellen zich terugtrekken uit bezette gebieden, iets wat de Houthi's dan weer niet willen. De Regt: "Maar waar de partijen het echt over moeten hebben, is het vormgeven van een nieuw Jemen, waarin mensen vreedzaam samenleven."

Wie kijken mee?

Zoals gezegd is Saudi-Arabië nauw betrokken bij de regering van president Hadi, die overwegend soennitisch is. Het sjiitische Iran steunt op de achtergrond de eveneens sjiitische Houthi-rebellen. Het conflict lijkt zo verdeeld langs religieuze scheidslijnen. "Maar eigenlijk speelt religie niet zo'n grote rol", zegt De Regt. "Het is uitgelopen op een machtsstrijd om het Arabische Schiereiland."

Ook in westerse landen is de aandacht voor het conflict flink toegenomen. Door de moord op de Saudische journalist Jamal Khashoggi is de relatie tussen Saudi-Arabië en het Westen onder druk komen te staan.

Zo spreken steeds meer Amerikaanse politici er schande van dat het Witte Huis achter de Saudiërs blijft staan en wijzen daarbij ook op de bombardementen die het land uitvoert in Jemen. Senatoren willen allereerst dat de Verenigde Staten stoppen met het verlenen van steun aan de coalitie.

In andere landen klinkt ook steeds meer kritiek op de bombardementen van de coalitie, waarbij veel burgerdoden vallen. De Nederlandse regering voerde vorige week een maatregel in waardoor Nederlandse wapenhandelaren actief moeten aantonen dat wapens die zij verkopen aan Saudi-Arabië, Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten niet in de strijd in Jemen worden gebruikt.

Hoe groot is de kans van slagen?

De experts zijn het erover eens: het vredesoverleg wordt langdurig en moeizaam. Het is al een grote stap dat de regering en rebellen met elkaar in gesprek gaan, legt Jemen-kenner De Regt uit. "Dit is de vierde keer dat ze het proberen. Er zijn al eerder pogingen gewaagd, maar die hebben nergens toe geleid."

Bij besprekingen in 2016 in Koeweit kwamen de partijen er niet uit na ruim 90 dagen praten. Het overleg dat in september van dit jaar stond gepland in de Zwitserse stad Genève strandde voortijdig omdat de Houthi-rebellen niet kwamen opdagen.

De partijen wilden niet met elkaar in één ruimte zijn. Nog steeds zijn de verhoudingen uiterst gespannen, zegt De Regt. "Het gaat er allereerst om dat de onderhandelaars weer wat vertrouwen opbouwen."

Het land is immers verdeeld door partijen die al jarenlang met elkaar in gevecht zijn. In de aanloop naar de besprekingen laaide het geweld weer op, omdat de partijen nog probeerden extra terreinwinst te boeken. Al-Zwaini: "Jemen is als een gebroken ei. Hoe krijg je dat in vredesnaam weer aan elkaar gelijmd?"

Waarom zou nu wel iets bereikt kunnen worden?

De hoop van de Jemenitische bevolking is gevestigd op de besprekingen bij Stockholm. "Maar dit overleg gaat niet het einde van de oorlog betekenen", zegt correspondent Marcel van der Steen. "De gesprekken zullen heel voorzichtig zijn." De partijen staan wel onder druk om met iets van resultaten te komen. "Door de zaak-Khashoggi is de oorlog in Jemen weer helemaal in the picture."

Bovendien is het voor beide partijen inmiddels duidelijk dat het erg lastig wordt om als winnaar uit de strijd te komen. De coalitie heeft beter materieel, maar is er de afgelopen maanden bijvoorbeeld niet in geslaagd de stad Hodeidah in te nemen. "Er is een patstelling ontstaan", zegt arabist Al-Zwaini.

Al-Zwaini denkt dat VN-gezant Martin Griffiths een belangrijke rol kan spelen bij de onderhandelingen. Griffiths zei dat hij in de beloftes van de Jemenitische leiders gelooft. Hij vloog mee met de Houthi's, zodat hij er persoonlijk op kon toezien dat zij in Zweden zouden arriveren. "Hij is heel goed bezig", zegt Al-Zwaini. "Hij confronteert de partijen met het leed dat ze hebben aangericht door ze met burgers te laten praten."

Het belangrijkste is dat er een einde komt aan het lijden van miljoenen Jemenieten, daar zijn alle experts het over eens. De bevolking is ondervoed, ziek en moe na jarenlang geweld. "Als Unicef kunnen wij de humanitaire crisis binnen de perken proberen te houden", zegt Unicef-directeur Cappelaere. "Maar wij kunnen de oorlog en de economische crisis niet beëindigen. Dat moet de politiek doen."

Waarom is het eigenlijk oorlog in Jemen? Wat moeten we weten om het conflict te begrijpen? Je leest en ziet het in deze special van NPO Focus.