Nieuw bestuur is voor Omtzigt 'cruciaal', maar zijn plannen stuiten op kritiek

Waarvoor staat Pieter Omtzigt? Zelfs na de presentatie van zijn verkiezingsprogramma hangt die vraag nog in de lucht. Zijn belangrijkste tegenstanders bij de Tweede Kamerverkiezingen verwijten hem besluiteloosheid.

Omtzigts allereerste prioriteit, daarentegen, was al ver voor de oprichting van zijn partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) bekend: een beter bestuur. Maar juist over zijn belangrijkste voorstel, de oprichting van een constitutioneel hof, klinkt nu kritiek.

Rechter het laatste woord

In zo'n nieuw opgetuigd hof zouden gekozen rechters onder meer nieuwe wetten aan de grondwet kunnen toetsen. Als zij oordelen dat een wet grondrechten schendt, kunnen ze die onverbindend verklaren. Dan 'geldt' de wet niet meer.

Volgens Omtzigt is het "een totale anomalie" dat zo'n hof nog niet bestaat, zegt hij in Nieuwsuur. "De grondwet is de enige wet waarmee je niet naar de rechter kunt."

Maar er kleven ook nadelen aan een constitutioneel hof, volgens critici. "De democratisch gelegitimeerde wetgever heeft dan niet meer het laatste woord", zegt staatsrechtpromovendus Ursus Eijkelenberg.

Eijkelenberg is teleurgesteld dat Omtzigt de nadelen niet benoemt:

Ook hoogleraren staatsrecht die Nieuwsuur spreekt zijn kritisch over de toegevoegde waarde van een nieuw hof. Ze wijzen op het risico dat het hof politiek beïnvloed raakt en niet meer volledig onafhankelijk is.

Recent onderzoek van de Universiteit van Maastricht laat zien dat dit inderdaad gebeurde in België, Duitsland en Frankrijk toen daar een constitutioneel hof werd opgericht. Deze hoven gingen zich over meer zaken uitspreken dan eigenlijk de bedoeling was. Mede daarom pleiten CDA, GL-PvdA, BBB en D66 ervoor om een grondwettelijke toets bij álle rechters neer te leggen, en niet te centreren in één hof.

Omtzigt weerspreekt de nadelen niet, maar denkt dat met bepaalde voorwaarden, zoals een beperkte zittingsduur van de rechters, te voorkomen is dat zij te veel op de stoel van de wetgever gaat zitten. "En als je wil dat een rechter over de Tweede Kamer heen kan, wil je niet dat dat de kantonrechter in Schiedam is. Dan wil je dat dat een speciaal constitutioneel hof is.

'Niet links en rechts'

Op andere thema's krijgt Omtzigt het verwijt geen duidelijk keuzes te maken, terwijl hij zelf meer eerlijkheid en transparantie van de politiek verwacht. "We hebben in no time dit verkiezingsprogramma geschreven, dat betekent dat er ook dingen niet in staan", erkent hij.

Tegelijkertijd zegt hij bewust voorzichtig te zijn met het doen van beloftes over bijvoorbeeld het minimumloon en belastingverlagingen. "Sterker nog, op een aantal punten zeggen we in ons verkiezingsprogramma: dat zullen we niet doen. Bij ons wordt de kinderopvang niet gratis omdat we weten dat we dat niet kunnen betalen en omdat we weten dat er nu al een tekort aan kinderopvangplaatsen is."

Op veel punten vertoont het partijprogramma van NSC overeenkomsten met het CDA, zijn oude partij. Omtzigt spreekt kiezers aan over het hele politieke spectrum en zelf zegt hij niet links en niet rechts te zijn.

Maar op een aantal levensbeschouwelijke kwesties lijkt Omtzigt de conservatieve kant op te hellen. Zo stemde hij in 2022 tegen een motie om te onderzoeken welke wetswijzigingen nodig zijn om meerouderschap juridisch mogelijk te maken. Het CDA stemde daar vóór. "Misschien ben ik iets behoudender", erkent hij.

Nog altijd is Omtzigt sceptisch over meerouderschap. "Vanuit het kind geredeneerd is het logisch om maar twee ouders te hebben", zegt hij.

Dat terwijl al in 2016 een staatscommissie concludeerde dat kinderen, onder voorwaarden, maximaal vier juridische ouders moeten kunnen hebben. Wanneer bijvoorbeeld twee lhbti-stellen ervoor kiezen samen kinderen te krijgen, leidt dat nu vaak nog tot praktische problemen. "De huidige juridische situatie kan goede zorg voor kinderen in de weg staan", schreef de commissie.

Experts uit die commissie die Nieuwsuur spreekt, staan nog steeds achter die conclusie. Maar Omtzigt zegt problemen te verwachten, bijvoorbeeld met het uitkeren van toeslagen, als de overheid meerouderschap toestaat.

'Relaxed' over medisch-ethische kwesties

Verder zegt Omtzigt in zijn verkiezingsprogramma abortus en euthanasie niet te willen inperken. Maar in 2022 stemde hij nog tegen een initiatiefwet om de verplichte bedenktijd voor vrouwen die een abortus willen af te schaffen. "Ik vind abortus niet een normale medische behandeling en ik vond die bedenktijd een evenwichtig iets om na te denken of je dat wel wil. Die is afgeschaft door een Kamermeerderheid, en ik wil dat niet terugdraaien."

Over andere medisch-ethische kwesties waarover de Tweede Kamer ooit mogelijk gaat stemmen, zegt Omtzigt zijn toekomstige fractieleden vrij te laten hun "geweten" te volgen. "We hebben de afspraak gemaakt dat we daar iets relaxter in zitten dan andere politieke partijen."

Kijk hier het hele interview terug, waarin Omtzigt onder meer zegt open te staan voor een premier die nu niet op een kandidatenlijst staat: