Terug naar de val van Srebrenica: 'Jongeren weten er te weinig van'

Op 11 juli 1995 valt Srebrenica. Terwijl Nederlandse militairen van Dutchbat er zijn voor een VN-missie die de enclave moet beschermen, vallen Bosnisch-Servische troepen binnen. Er worden uiteindelijk meer dan 8000 jongens en mannen vermoord. De genocide van Srebrenica wordt gezien als de grootste oorlogsmisdaad in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog.

Uit onderzoek blijkt dat er weinig aandacht is voor de genocide in lesboeken in het Nederlands geschiedenisonderwijs. Jongeren in Nederland weten erg weinig van. In een 8-delige podcast doen de jonge journalisten Misha Melita en Marjolein Koster een stap terug in de tijd en vertellen het verhaal van Srebrenica vanaf het begin.

Koster: "Toen ik de eerste keer naar Bosnië ging, gezellig backpacken, wist ik niet dat het gebeurd was. Als je daar dan bewust van wordt, realiseer je je dat heel veel leeftijdsgenoten dat niet weten, terwijl het zo kort geleden is gebeurd. Een podcast sluit goed aan bij een jongere doelgroep en is er nog niet, dus we dachten, laten we dat maken."

Open concentratiekamp

Samen met Melita gaat ze dag voor dag na wat er 25 jaar geleden in Srebrenica is gebeurd. "Wij willen echt terug gaan naar de gebeurtenissen en uitleggen, zodat jongeren het kunnen volgen. Want recent is er nog gekeken naar die geschiedenisboeken en daaruit blijkt dat er heel weinig aandacht is, en als er al aandacht voor is, is het altijd vanuit het perspectief van Dutchbat", zegt Melita.

Alma Mustafic is opgegroeid in Srebrenica en was 14 jaar toen haar vader Rizo tijdens de val van de enclave werd vermoord. Ze is één van de hoofdpersonen in de podcast. "Srebrenica was een open concentratiekamp. Ik herinner me dat ik van het ene op het andere moment een label kreeg opgeplakt: 'jullie zijn moslims'. Het feit dat je van die komaf bent en dan moet je verdwijnen. Ik dacht kom ik hier ooit nog levend uit?"

Haar vader werd van Alma, haar moeder, zusje en broer gescheiden. "Hij is op een bus gezet door een 'Servische vriend'. Ze gingen nota bene samen naar school. Deze Momir Nikolic is later door het Joegoslavië-tribunaal veroordeeld voor genocide en heeft ook schuld bekend."

Bebloed mes

Het Bosnisch-Servische leger onder leiding van Ratko Mladic, trekt op 11 juli 1995 Srebrenica binnen. Duizenden Bosnische moslims vluchten naar Potocari, het hoofdkwartier van het Nederlandse VN-bataljon Dutchbat, onderdeel van UNPROFOR.

"We dachten een VN-missie, wij zijn de baas. Maar we kregen al heel snel door dat we helemaal niet de baas waren", zegt ex-Dutchbatter Remko de Bruijne, die ook meewerkt aan de podcast. Als 21-jarige militair werd hij uitgezonden als sluipschutter. Hij patrouilleerde langs de grenzen van de enclave.

Niet meteen had De Bruijne door dat er iets groots aan dehand was. "In het begin kon iedereen de bus in, mannen, vrouwen, bejaarden. Alleen na een aantal uur sloeg dat om en wilden de Bosnisch-Servische soldaten dat niet meer. Ze wilde alleen maar vrouwen en kinderen geëvacueerd hebben en geen mannen en jongens meer."

De Bruijne zag hoe de Bosnisch-Servische soldaten de mannen van de vrouwen scheidden. "Alleen vrouwen en kinderen mochten de bussen in. Mannen werden er tussenuit gepikt en afgevoerd."

Mustafic zat in zo'n bus. Ze zal het nooit meer vergeten. "Die rit is het meest verschrikkelijke wat ons heeft kunnen overkomen. Langs de weg zagen we vermoorde mannen. Als we stopten, kwamen er Servische soldaten binnen. Ze pakten onze bezittingen af. Eén zwaaide als een idioot met een groot bebloed mes. Op dat moment wil je dood. Laat me doodgaan, ik wil niet gemarteld worden. Ik wil ik wil niet verkracht worden. Dat zat in mijn hoofd, je bent een 14-jarig meisje."

Mensenlevens

De Serviërs konden doen en laten wat ze wilden, zegt Mustafic. "Toen ze alle jongens en mannen en meisjes en vrouwen zodanig mishandeld hadden, dat we helemaal psychisch gebroken waren, werden we vrij gelaten."

Ex-Dutchbatter De Bruijne weet hoe ernstig de situatie was. Hij moest bussen met vrouwen en kinderen naar veilig gebied begeleiden. In zijn eentje, vaak drie bussen tegelijkertijd. Ook hij werd tegengehouden door Bosnisch-Servische soldaten. Hij heeft niet iedereen kunnen beschermen.

"Er heeft daar genocide plaatsgevonden. Waar wij bij waren. Op verschillende punten. Ik vind dat je dat moet benoemen. Niet alles is goed gegaan. We hebben teruggevochten, maar niet alles is goed gegaan", zegt de ex-Dutchbatter, die er getuige van was dat vrouwen uit de bussen werden gehaald door Bosnisch-Servische soldaten. "Ik weet dat die vrouwen verkracht en vermoord werden. Wij hebben keuzes gemaakt die mensenlevens hebben gekost."

Schuldvraag

Voor Mustafic en haar familie heeft het tot 2010 geduurd voordat ze de zekerheid kregen dat vader Rizo in 1995 was vermoord. Ze staat er nog elke dag mee op en gaat ermee naar bed. Maar ze is niet op zoek naar de schuldvraag.

"Ik wil dat we hiervan leren. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Laten we niet roepen: 'nooit meer' en dat het vijftig jaar later weer gebeurt. Pas als we genocide begrijpen - wat het is, hoe het begint, wat de tekenen zijn - pas dan zijn we in staat om er wat van te leren en om genocide te voorkomen."

De val van Srebrenica is een podcast van de NTR en NPO Radio 1. Vanaf maandag 6 juli te beluisteren: iedere dag één, aan de hand van de verhalen van de mensen die erbij waren.