Deze zomer wordt oud-topambtenaar Dick Schoof volkomen onverwacht de nieuwe minister-president. Zijn eerste 100 dagen verlopen daarna tumultueus en zijn gezag staat regelmatig onder druk.
"Een premierschap zonder wittebroodsweken", noemt bestuurskundige Paul 't Hart (Universiteit Utrecht) Schoofs start. "Hij heeft heel snel moeten wennen aan hoe hard de politiek is als je er zelf binnenin zit."
En hoewel zijn openbare optredens hem steeds makkelijker afgaan, zoekt Schoof nog steeds naar wat het betekent om een partijloze premier te zijn in een extraparlementair kabinet, meent leiderschapsdeskundige Janka Stoker (Rijksuniversiteit Groningen). "Je kan wel heel hard roepen dat je de leider bent, maar het moet je ook gegund worden."
In zijn eerste debat krijgt Schoof meteen het verwijt van PVV-leider Geert Wilders dat zijn optreden "slappe hap" is. In de zomer valt het kabinet bijna bij de begrotingsonderhandelingen. En bij de Algemene Politieke Beschouwingen loopt het opnieuw uit de hand over de asielcrisis.
Geen partij en geen ervaring
Volgens verschillende experts en betrokkenen die Nieuwsuur spreekt is Schoofs positie buitengewoon moeilijk. Een premier in Nederland heeft sowieso weinig machtsmiddelen. Maar een onbekende premier zonder partij en zonder politieke ervaring in een onstabiele coalitie is een recept voor problemen.
Volgens Paul 't Hart, die Schoof al jaren professioneel kent, mist hij politiek kapitaal. "Hij heeft de politiek weliswaar van dichtbij meegemaakt, maar vanuit een adviseursrol en niet vanuit een beslissersrol. En hij is ook niet iemand die het moet hebben van de stemverheffing en van de zware metaforen."
't Hart noemt het bewonderenswaardig dat Schoof redelijk stoïcijns blijft. "Hij is eigenlijk een heel traditionele consensusman. Maar werkt dat wel in deze politiek verhitte sfeer met deze personages om je heen? We gaan het zien."
Geen visie
D66-leider Rob Jetten botst een aantal keren flink met Schoof over zijn rol, bijvoorbeeld als het gaat over de visie van dit kabinet. "Zijn antwoord was toen letterlijk: onze visie is het hoofdlijnenakkoord", zegt Jetten nu. "Terwijl iedereen die wel eens in een kabinet heeft gezeten ook weet: zodra de inkt van het akkoord is opgedroogd, is de wereld om je heen alweer veranderd. En zo zal je dus ook zelf leiding moeten noemen en zelf lijnen moeten uitzetten."
Jetten is bij de Prinsjesdagdebatten lang niet het enige Kamerlid dat harde kritiek heeft op het kabinet. Zelfs vanuit de coalitie komt er af en toe vuurwerk:
Volgens Janka Stoker kan je best zonder visie problemen oplossen, maar dat vergt wel macht. "Het ingewikkelde voor Schoof is dat hij eigenlijk heel weinig macht heeft. Op het moment dat hij met zijn portefeuille gaat dreigen, zouden die vier ondersteunde partijen zelf kunnen zeggen: dan zetten we daar iemand anders neer."
Geen afspraken
Ondanks de ingewikkelde constructie van dit kabinet zijn er tijdens de formatie nauwelijks werkafspraken gemaakt. Stoker: "In het model zit ingebakken dat de vier coalitiepartijleiders in de Kamer hun eigen geluid kunnen laten horen. Maar hoe dat ín het kabinet zou gaan, met name voor de rol van de premier, daarvan hebben ze denk ik gedacht: dat is jouw probleem Dick, jij zit er nu."
In de praktijk komt er weinig terecht van het extraparlementaire aspect van het kabinet, en geven de vier partijleiders Schoof vanuit de Tweede Kamer weinig ruimte. Schoof zelf benadrukt op veel persconferenties dat hij degene is die de leiding heeft.
Maar ook zijn ministers denken daar niet allemaal hetzelfde over:
Als de mensen om je heen je geen gezag gunnen, "dan wordt het heel ingewikkeld om de leider te zijn", zegt Stoker. Ook Jetten ziet dat de positie van Schoof op deze manier moeilijk houdbaar is. "Ik kan me voorstellen dat het ingewikkeld is met Wilders die zich eigenlijk nergens aan houdt en de hele dag via X probeert om de baas te spelen."
Dinsdag moest Schoof het nog opnemen voor de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. Wilders wenste haar het land uit op X.
't Hart: "Er zijn altijd mensen die denken dat ze het beter kunnen dan jij en die een politiek belang hebben om het jou moeilijk te maken. Voor een deel moet je ook je eigen geluk maken, dat is nou eenmaal politiek leiderschap. Niemand geeft je dat. Maar wat we wel kunnen vaststellen is dat de omstandigheden waarin Schoof politiek kapitaal en gezag moet verwerven, uitzonderlijk ongunstig zijn."
