De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zit met een groot dilemma. In de oorlog boekt hij weinig of geen vooruitgang, maar dat erkennen zou slecht zijn voor het moreel. Hij blijft daarom de totale overwinning op Rusland beloven, en botst stevig met zijn hoogste generaal die het woord 'patstelling' wél publiekelijk in de mond neemt.
"Zelensky's boodschap begint zich los te maken van de werkelijkheid om hem heen", zegt de Amerikaanse journalist Simon Shuster, die al 17 jaar verslag doet vanuit Oekraïne en Rusland. Sinds de Russische invasie heeft Shuster ongekende toegang tot Zelensky; hij volgde hem tot aan het front en interviewde hem en zijn entourage regelmatig.
Nieuwsuur spreekt Shuster over het boek dat hij schreef over de afgelopen jaren: De showman. Shuster zag dat Zelensky enkele grote inschattingsfouten maakte.
Geen bruggen opgeblazen
Wat Zelensky door critici zwaar wordt aangerekend, is zijn beleid tijdens de aanloop naar de oorlog. Terwijl de Amerikanen al maanden waarschuwden voor een mogelijke Russische invasie, deed Zelensky weinig om het land voor te bereiden. Shuster: "Ook de militaire leiding verwachtte geen grootschalige invasie, maar wilde voor de zekerheid wel meer reservisten mobiliseren. Maar Zelensky was bang dat dat paniek zou veroorzaken."
Zelensky deed niet wat nodig was om zijn volk te beschermen, zeggen zijn politieke tegenstanders. Door de grenzen niet te versterken en geen bruggen op te blazen, gaf hij de Russen vrije doorgang. Mensen rondom Zelensky zeggen tegen Shuster te verwachten dat deze fouten nog "pijnlijke politieke consequenties" zullen hebben. "Maar eerst moet de oorlog gewonnen worden."
Hoe zal Zelensky worden herinnerd? Nieuwsuur sprak uitgebreid met Shuster over Zelensky als oorlogspresident:
Toen de Russen aanvielen, ontpopte Zelensky zich wel direct als oorlogspresident. Hij besloot in Kyiv te blijven. "We zijn hier en we verdedigen Oekraïne", zei hij in een videoboodschap buiten zijn paleis, met ministers naast hem. Shuster: "Later zeiden die tegen me dat het voelde alsof ze er naakt stonden. Ze waren erg bang dat er al Russische commando's in het centrum waren of dat de Russen zouden bombarderen. Het was angstaanjagend, maar de video gaf vertrouwen aan het Oekraïense volk en de internationale gemeenschap."
Zelensky wist de Oekraïners en het Westen achter zijn strijd te krijgen, maar hij bleef de Russische president Vladimir Poetin verkeerd inschatten. Aan het begin van zijn presidentschap voer Zelensky een relatief gematigde koers: blijven praten met Poetin, hoopte hij, zou escalatie voorkomen. Ook na het begin van de invasie bleef hij lang geloven dat een vredesakkoord met Poetin mogelijk was. "Dit was voor mij een van de meest verrassende dingen in het onderzoek voor het boek", zegt Shuster.
Bereid tot neutraliteit
Zelensky en zijn team waren bereid best veel op te geven. "Hun belangrijkste concessie was het accepteren van permanente neutraliteit; de toezegging nooit lid te worden van de NAVO."
Zelfs toen in het stadje Boetsja gruwelijke wreedheden waren ontdekt, hield Zelensky hoop op snelle vrede, zegt Shuster. "Z'n adviseurs zeiden: vergeet het. Maar Zelensky bleef nog een aantal dagen volhouden dat Poetin niet volledig op de hoogte was van wat zijn soldaten daar hadden aangericht. Als hij zou erkennen dat Poetin de opdracht had gegeven tot deze wreedheden en dus schuldig was aan massamoord op burgers, zou het onmogelijk worden om nog met hem te praten."
Ondertussen was de opmars van de Russen gestuit en had Oekraïne verrassend de overhand op het slagveld genomen. In de maanden die volgden gaf Zelensky de voorkeur aan een strategie waarbij duidelijke militaire successen werden geboekt, zoals het tot zinken brengen van het Russische vlaggenschip Moskva, ook als die niet per se bijdroegen aan de uiteindelijke overwinning.
Hierin verschilde hij van de militaire leiding. "Opperbevelhebber Valeri Zaloezjny was voorstander van een voorzichtigere, methodologische aanpak", zegt Shuster. "Hij wilde middelen sparen voor het grote offensief richting het zuiden, richting de Krim."
Zelensky sleepte steun binnen door een showman te zijn, door mensen te inspireren.
Dit verschil van opvatting leidde soms tot strijd tussen de president en de legerleiding. Terwijl Zaloezjny de Russen in het zuiden wilde aanvallen, gaf Zelensky de opdracht om naar het oosten op te rukken om Charkiv te bevrijden. Shuster: "Satellietbeelden lieten zien dat de Russische linies daar zwak waren en de Oekraïners er de beste kans hadden op een snelle, demonstratieve overwinning."
Militair experts twisten of het leger niet alsnog beter de middelen had kunnen bewaren, maar hoe dan ook lukte het de Oekraïners om in Kharkiv veel grondgebied te heroveren. "En misschien nog wel belangrijker", zegt Shuster, "was dat ze aan de wereld lieten zien dat de geleverde wapens voor succes zorgen op het slagveld."
Superkracht
Inmiddels is de tijd van militaire successen voorbij, ligt de frontlinie stil en zoeken Zelensky en de legertop naar manieren om weer een doorbraak te forceren. Generaal Zaloezjny en sommige anderen rondom de president, hoort Shuster, twijfelen steeds meer of het slim is om "dagelijks, als een mantra, de boodschap te herhalen dat dit het jaar van de totale overwinning wordt".
Tegelijkertijd zijn Zelensky's overtuigingskracht, zelfvertrouwen en moed zijn "superkracht", zegt Shuster. "Hij begreep vanaf de eerste dag dat hij enorme hoeveelheden financiële en militaire steun nodig had. Dat kreeg hij voor elkaar door een showman te zijn, mensen te inspireren. Net als toen hij nog cabaretier en tv-persoonlijkheid was. Hij houdt de aandacht van de wereld vast om de steun van de wereld te krijgen."
