Nederland zou als een van de eerste landen in Europa met een wet komen voor draagmoederschap, mits de Tweede en Eerste Kamer akkoord gaan. Maar de ChristenUnie heeft grote bezwaren en wil het onderwerp controversieel laten verklaren. De behandeling van de wet is dan voor een volgend kabinet.
Veel wensouders en belangenorganisaties pleiten al jaren voor wettelijke regels. Advocaat Jo-an van der Tol staat wensouders bij in zo'n tweehonderd zaken per jaar. "Het is nu een heel grijs gebied, waar wensouders zelf een weg in moeten vinden."
De nieuwe wet richt zich op 'kind, draagmoederschap en afstamming'. In Nederland is degene die het kind draagt nu automatisch de juridische moeder. Na de geboorte zijn wensouders dat pas na procedures die ruim een jaar kunnen duren. In de tussentijd hebben ze geen zeggenschap en kunnen ze ook geen medische beslissingen voor de baby nemen. De nieuwe wet regelt dat de draagmoeder al vóóraf het ouderschap kan overdragen aan de wensouders.
De wet bepaalt volgens de advocaat duidelijk waar mensen aan moeten voldoen. Zo komt er verplichte counseling, waarbij draagmoeders begeleiding krijgen. "Die counseling werkt in het buitenland heel goed."
Uitbuiting
De ChristenUnie denkt daar heel anders over. Fractievoorzitter Mirjam Bikker vindt dat Nederland het draagmoederschap niet verder moet normaliseren. Ook heeft de partij zorgen over internationaal draagmoederschap. "Bij interlandelijke adoptie is gebleken dat het belang van het kind en de onzichtbare biologische moeder heel snel uit beeld raakt."
Bikker vindt dat draagmoederschap leidt tot "een perverse en commerciële prikkel voor met name kwetsbare vrouwen. Dat kan leiden tot uitbuiting", zegt ze. "Tot slot zijn er mogelijk negatieve gevolgen voor de psychosociale ontwikkeling van het kind als het bij de geboorte gescheiden wordt van de biologische moeder", zegt Bikker.
Dat homostellen dan geen kinderen meer kunnen krijgen, vindt ze verdrietig. "Iedereen wil graag een kind zien opgroeien. Maar niemand heeft recht op het krijgen van een kind", zegt ze.
Vijf maanden geleden werd Jente geboren. Ze heeft twee vaders. Dus is er ook een derde in het spel: Evelien, de draagmoeder. Arthur en Olaf voelen zich wel echt ouders, maar zijn het op papier nog niet.
Experts zien ook risico's. Mirella Peereboom - van Drunick, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, komt dit jaar met een proefschrift over het wetsvoorstel. "Dat kwetsbare vrouwen tegen betaling kinderen gaan dragen voor Nederlandse wensouders, is zo'n risico. Waar voorheen een Nederlandse rechter naar de procedure keek, is dat in dit voorstel niet meer nodig. Mits een rechter in het buitenland naar de zaak heeft gekeken. Het is dan moeilijker controleerbaar of de procedures zorgvuldig tot stand zijn gekomen en moeilijker uit te sluiten of het om uitbuiting gaat."
De wet zal het ook mogelijk maken dat een draagmoeder zich actief mag aanbieden en dat wensouders actief naar een draagmoeder mogen zoeken. Nu mag dat niet expliciet omdat commercieel draagmoederschap is verboden. De wet moet ook gaan gelden voor wensouders die een draagmoeder vinden in het buitenland.
Peereboom - van Drunick: "Betalen voor draagmoederschap is verboden in Nederland, maar in het buitenland accepteren we het straks wel. Wensouders krijgen dus vrij baan om commerciële trajecten in bijvoorbeeld de VS aan te gaan. Nederland gaat dan niet na of er sprake is van uitbuiting."
No Go-lijst
Maar advocaat Van der Tol vindt dat het in de VS én in Canada juist heel goed is geregeld. "Ik raad die landen juist aan. De screening kijkt naar alles: is de draagmoeder geschikt, doet ze het onder de juiste voorwaarden? Doet ze het uit onbaatzuchtigheid?"
In landen als de VS en Canada krijgen draagmoeders bedragen van 30.000 tot 60.000 dollar. "Logisch dat ze geld krijgen voor pijn en lijden", zegt Van der Tol.
De advocaat pleit wel voor een 'No Go-lijst'. "Griekenland bijvoorbeeld. Daar heb je huizen waar draagmoeders verblijven voor langere tijd. Dat zijn moeders die zelf kinderen hebben. Dat is ethisch niet verantwoord. Anoniem doneren mag daar ook. Er is geen aandacht voor counseling, geen aandacht voor wat een goede draagmoeder is."
Draagmoederschap uit noodzaak
In landen als Oekraïne en Georgië is het draagmoederschap een echte business geworden, zegt Van der Tol. "Vrouwen zeggen hun baan op. Ze zitten in een moeilijke positie en doen het uit noodzaak." Ook die landen moeten op de lijst. Al ziet ze in de praktijk dat het overgrote deel van de wensouders kiest voor landen waar het goed is geregeld.
De wet is op 4 juli naar de Tweede Kamer gestuurd, op 7 juli viel het kabinet. De Kamer stemt op 12 september over de lijst met controversiële onderwerpen.
