Een groep orka's voor de kust van Spanje en Portugal heeft de afgelopen drie jaar meerdere boten aangevallen en sommigen zelfs tot zinken gebracht. Wetenschappers hebben geen verklaring voor het agressieve gedrag van de dieren. Is het speelse nieuwsgierigheid of aangeleerde agressie?
Het eerste incident werd gemeld in mei 2020 in de Straat van Gibraltar, een gebied waar veel boten varen. Sindsdien heeft de Atlantic Orca Working Group (GTOA) 505 gevallen geregistreerd van orka's die agressief waren tegen boten. Een grote meerderheid van de aanvallen was gericht tegen zeilboten of catamarans, bij enkele gevallen ging het om vissersboten of motorboten.
Onderzoekers van GTOA ontdekten dat de orka's een specifieke manier hebben van aanvallen: ze zwemmen naar de achterkant van het schip en slaan op het roer totdat de boot helemaal stilvalt.
In drie gevallen beschadigden de dieren een boot zo erg dat deze zonk. In juli 2022 brachten ze een zeilboot met vijf mensen aan boord tot zinken. In november 2022 lieten ze een zeilboot met vier opvarenden zinken. En bij een aanval in mei dit jaar moest een zeiljacht worden verlaten en zonk het vaartuig terwijl het naar de kust werd gesleept. In alle gevallen overleefden de opvarenden het.
Ook zeilers Dan Kirz en Hans Kuiks kregen te maken met de beukende orka's. Ze kwamen er zonder kleerscheuren vanaf, maar schrikken was het wel:
White Gladis
Onderzoekers schreven onlangs in het wetenschappelijk tijdschrift Marine Mammal Science dat in totaal negen orka's, afkomstig uit twee verschillende groepen, verantwoordelijk zijn voor de aanvallen: drie jonge orka's die af en toe gezelschap kregen van een vierde en een groep bestaande uit een volwassen vrouwtje genaamd White Gladis, haar twee kinderen en twee van haar zussen.
Omdat White Gladis de enige volwassene is die betrokken was bij de eerste incidenten, speculeren de onderzoekers dat ze mogelijk ooit een traumatische ervaring heeft gehad met een boot, waardoor ze een slechte associatie met boten heeft gekregen en haar groep aanzet tot aanvallen.
De orka en de mens zitten regelmatig in elkaars vaarwater in de Straat van Gibraltar. Allebei komen in het voorjaar en de zomer naar de regio om te jagen op blauwvintonijn, zegt Jeroen Hoekendijk, bioloog aan het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee.
"De tonijn is steeds schaarser geworden door overbevissing. Hierdoor hebben de orka's geleerd hoe ze af en toe tonijn van de visserslijn kunnen snoepen." Dat heeft overigens ook nadelige gevolgen voor de dieren, zegt Hoekendijk.
"Deze orka's hebben veel meer littekens dan orka's in andere populaties, als gevolg van bijvoorbeeld verstrikkingen met visserslijnen. Zo zie je een soort spanningsveld ontstaan tussen beide partijen."
Orka's leven in een matriarchaat, wat inhoudt dat de oma van de groep bepaalt waar ze naartoe zwemmen en waar ze op jagen.
Er zijn twee hypothesen die het agressieve gedrag van de orka's verklaren, zegt Hoekendijk. "Aan de ene kant denken onderzoekers dat het misschien nieuwsgierige jonge dieren zijn die een beetje met de boten willen spelen. Maar aan de andere kant kunnen het ook volwassen orka's zijn die hiermee zijn begonnen uit een aversie tegen boten."
De tweede verklaring lijkt Hoekendijk het waarschijnlijkst. "Als je de kwestie van het spanningsveld naast de hypothese legt van een aversie tegen boten, dan is het wat mij betreft een logische verklaring." Daarnaast levert het aanvallen van de boten geen directe beloning op, zegt Hoekendijk. "Ze vangen er geen vis mee. En zodra de boot tot stilstand is gekomen, stoppen ze ook met aanvallen."
"Orka's leven in een matriarchaat, wat inhoudt dat de oma van de groep bepaalt waar ze naartoe zwemmen en waar ze op jagen. De matriarch van deze groep was al gewond, zagen onderzoekers, en daarna zagen ze haar dochter ook voor het eerst een boot aanvallen. Dus het zou kunnen dat een traumatische ervaring deze aversie voor boten heeft gecreëerd. Nu zie je het gedrag van de matriarch steeds verder verspreiden in haar familiegroep."
