Wie zit er nou achter de explosies van de belangrijke Nord Stream-gasleidingen? Amerikaanse en Duitse media publiceerden dinsdag over een spoor dat leidt naar Oekraïne. Maar voor conclusies is het nog te vroeg, waarschuwen onderzoekers en deskundigen.
Wat weten we al wel, en wat zijn alleen nog vermoedens?
Even terug naar 26 september vorig jaar. Op de bodem van de Oostzee werden explosies gemeld. De pijpleidingen Nord Stream 1 en 2, die gas vervoerden van Rusland naar Duitsland, bleken op enkele plekken vernield. De leidingen waren in een klap onbruikbaar, al had Rusland de leidingen eerder al dichtgedraaid, formeel wegens onderhoud.
Al snel concludeerde Denemarken dat de explosies geen ongeluk konden zijn geweest. Daarvoor was de schade te groot.
Maar wie zou er belang hebben bij het saboteren van de leidingen? De Oekraïense regering wees met de beschuldigende vinger naar Rusland: de explosies zouden een vergelding zijn voor westerse sancties tegen Rusland. Maar de Russen zeiden juist dat de aanslag een bewuste actie was van het Westen om de Russische gasexport te frustreren.
Vorige maand kwam de bekende Amerikaanse journalist Seymour Hersh met het verhaal dat de aanslag het werk zou zijn van de Amerikanen. Maar zijn verhaal was op maar één, niet te verifiëren bron gebaseerd. Volgens het Witte Huis was het verhaal volledig verzonnen.
Wat zeggen de Duitse journalisten nu?
Dinsdag lekte via de krant The New York Times uit dat Amerikaanse geheime diensten informatie in handen zouden hebben waaruit blijkt dat een pro-Oekraïense groep achter de aanslag zit. De groep zou de Russische president Vladimir Poetin willen beschadigen.
Duitse media, waaronder ARD, SWR en die Zeit, kwamen met meer details. Voor de aanslag zou een schip zijn gehuurd door een Pools bedrijf met twee Oekraïense eigenaren. "Begin dit jaar slaagde de politie erin een schip in Duitsland te identificeren dat volgens hen is gebruikt om explosieven te vervoeren en deze aanslag uit te voeren", zegt journalist Georg Heil van de ARD.
De bemanning van het jacht zou uit zes personen hebben bestaan: de kapitein, twee duikers, twee duikassistenten en een arts. De groep zou vanuit een onbekende plek in Polen vlak voor de aanslag naar de Duitse havenplaats Rostock zijn gevaren waar de explosieven aan boord zijn gebracht. Sporen ervan trof de Duitse recherche later aan in het jacht.
Risicovolle operatie
Keihard bewijs voor de link met Oekraïne ontbreekt. De bronnen wilden aan de journalisten niet vertellen op welke informatie de inlichtingendiensten zich baseren en hoe sterk de aanwijzingen zijn dat een pro-Oekraïense groep achter de aanslag zat. Het Duitse Openbaar Ministerie bevestigt wel aan de ARD dat de boot is onderzocht.
Als er een connectie is met de Oekraïense regering, hebben Zelensky en zijn bondgenoten een ernstig probleem.
De Duitse politie vond bij het onderzoek ook vervalste paspoorten van zeer hoge kwaliteit. En de sabotage-operatie zou op een diepte van 80 meter onder de zeespiegel zijn uitgevoerd. Heil: "Dit alles lijkt erop te wijzen dat er een bepaald professioneel niveau nodig was voor deze aanval. Dat zou een staat kunnen zijn, maar dat is niet bewezen."
Ook Ben de Jong, onderzoeker op het gebied van inlichtingendiensten aan de Universiteit Leiden, noemt de aanval een "heel professionele aangelegenheid". "De kans lijkt me groot dat het om een groep gaat die op de een of andere manier aan een staat of geheime dienst gelieerd is."
Heil: "De opsporingsautoriteiten hebben aanwijzingen die in de richting van Oekraïne wijzen, maar dat hoeft niet te betekenen dat de Oekraïense staat erachter zit. Het kan ook om valse sporen gaan." De Oekraïense overheid ontkent iedere betrokkenheid bij de aanslag.
Dit zijn beelden van de schade:
'MIVD weet meer'
De Duitse defensieminister Boris Pistorius, NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg en het Witte Huis reageren terughoudend op de onthullingen. "Ik heb het gelezen maar ik waarschuw voor overhaaste conclusies", zei Pistorius woensdag. De functionarissen willen eerst het onderzoek van de inlichtingendiensten van Duitsland, Zweden en Denemarken afwachten.
Volgens Heil speelt ook de Nederlandse Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) een rol bij dat onderzoek. "Volgens onze informatie heeft de MIVD inzicht in de stand van het onderzoek." Nieuwsuur vroeg de MIVD om een reactie, maar die zegt geen uitspraken te doen over bronnen en werkwijzen.
False flag-operatie?
Het draagt allemaal bij aan het hoge "James Bond-gehalte" van de aanslag, zegt De Jong. "Dat gehalte wordt versterkt, doordat we niet weten wie er achter de gestalte van James Bond schuilgaat."
"Het verhaal heeft in theorie belangrijke politieke consequenties. Als er echt een connectie is met de Oekraïense regering, hebben Zelensky zelf en z'n regering maar ook de westerse alliantie die achter Oekraïne staat, een ernstig probleem."
Journalist Heil zegt ook dat niet kan worden uitgesloten dat het gaat om een actie van een andere partij, bedoeld om Oekraïne de schuld in de schoenen te schuiven. "We moeten rekening houden met alle scenario's. Al is een false flag-operatie niet de meest waarschijnlijke."
Eerder maakte Nieuwsuur deze video over de groeiende zorgen dat de vele leidingen en kabels onder water te kwetsbaar zijn voor taps of sabotage:
