Een groep onafhankelijke wetenschappers die een vervolgonderzoek uitvoert naar oversterfte, had al veel eerder de niet naar personen herleidbare vaccinatiedata kunnen krijgen. Dat zegt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De onderzoekers vroegen ongeveer een halfjaar geleden al om de data.
De AP ziet geen reden waarom de Europese privacywet AVG het verstrekken van vaccinatiegegevens van het RIVM voor oversterfte-onderzoek niet zou kunnen. Ze is verbaasd dat de wetgever dit niet eerder duidelijk heeft gemaakt.
Zowel het verstrekken van de data aan het CBS als het rechtstreeks verstrekken van de data aan de onderzoekers was mogelijk geweest, voor dat laatste was een aanpassing van de wet nodig. Het ministerie gaat kijken of die aanpassing er kan komen, om dit soort onderzoeken in de toekomst mogelijk te maken.
'Niet ingewikkeld'
Lang werd volgens de onderzoekers door het RIVM geclaimd dat de privacywet zulk onderzoek in de weg stond. Voorzitter Aleid Wolfsen van de privacywaakhond noemt dit tegen Nieuwsuur een fabel. Hij zegt dat er in de AVG expliciet staat benoemd dat dit via aanvullende wetgeving kan. Hij voegt daaraan toe dat dit "niet heel ingewikkeld is".
De AP heeft dit eerder al "bij herhaling" onder de aandacht gebracht bij het ministerie, zegt Wolfsen.
Als het RIVM om ruimere toestemming had gevraagd bij mensen die zich lieten vaccineren, was een kwalitatief onderzoek ook sneller mogelijk geweest. Nu was de vraag of het RIVM de gegevens van gevaccineerden anoniem mocht gebruiken voor onderzoek. Door deze vraag breder te formuleren had vertraging voorkomen kunnen worden.
Het past in het beeld van een regering die stelselmatig onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek tegenwerkt.
Er vindt getouwtrek plaats om de gegevens sinds er onderzoek wordt gedaan naar oversterfte in Nederland. Na een motie van Kamerlid Pieter Omtzigt onderzochten het RIVM en het CBS deze niet-verwachte overlijdens. Het overgrote deel van de oversterfte kon worden verklaard door coronadoden, maar ruim 3000 overlijdens in 2021 bleven onverklaard.
Diezelfde Omtzigt reageert verbolgen op de conclusies van het AP. Het Kamerlid vindt dat het kabinet onnodig een half jaar tijd verloren heeft laten gaan en denkt dat er zelfs sprake is van het tegenwerken van wetenschappelijk onderzoek. "Het past in het beeld van een regering die stelselmatig onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek tegenwerkt", zegt hij in een reactie.
Mogelijke oorzaken
Elf teams van academische onderzoekers doen nu onderzoek naar mogelijke andere oorzaken, zoals overbelasting van de zorg, uitgestelde behandelingen, onopgemerkte covid-doden én late terminale gevolgen van eerdere milde covid.
Zo blijkt uit onderzoek dat ex-coronapatiënten een hoger risico hebben op hart- en vaatziekten en beroertes. Ook wordt bekeken welke wijken in steden meer oversterfte hadden dan andere.
ZonMw heeft dit onderzoekstraject opgezet. De organisatie juicht toe dat de data nu toegankelijk worden voor de organisatie, zo laten ze in een reactie weten aan Nieuwsuur.
Ook in 2022 was er sprake van oversterfte, maar in de laatste weken van januari 2023 niet meer:
Voor deze onderzoeken zijn ook testgegevens van de GGD nodig. Daarnaast wilden de onafhankelijke onderzoekers zelf de vaccinatiedata van het RIVM onderzoeken. Maar het instituut voerde aan dat gevaccineerden alleen het RIVM toestemming hebben gegeven deze data te gebruiken voor onderzoek.
Het RIVM noemde vaccinatiebijwerkingen als oorzaak voor de onverklaarde oversterfte onwaarschijnlijk: uit deelonderzoek bleek juist dat gevaccineerden mínder vaak overleden, zowel aan corona als aan andere doodsoorzaken.
Ook bleek later dat er in landen met een lage vaccinatiegraad, zoals in Oost-Europa, een hogere oversterfte dan in landen met een hoge vaccinatiegraad, zoals in Scandinavië.
'Onwenselijke omweg'
Eind vorig jaar stelde het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een omweg voor waardoor deze gegevens alsnog worden verstrekt: het RIVM verstrekt de data aan het CBS, dat ze vervolgens aan de academici verstrekt. De Tweede Kamer vroeg de AP advies over deze constructie.
De Autoriteit antwoordde vandaag in een brief aan de Tweede Kamer dat verstrekking van geanonimiseerde data geen enkel probleem is: de minister van VWS had al veel eerder door aanvullende regelgeving verstrekking van de gegevens onder de AVG mogelijk kunnen maken.
Wel zegt de privacywaakhond dat de route via het CBS onwenselijk is. "Voorkomen moet worden dat statistisch onderzoek door het CBS gaat dienen als gelegenheidsargument om persoonsgegevens te verzamelen voor ander onderzoek. Gezondheidsgegevens zijn zeer privacygevoelig en verdienen een uiterst zorgvuldige behandeling."
