Georgia Oost
redacteur Nieuwsuur
Georgia Oost
redacteur Nieuwsuur
Armenië en Azerbeidzjan zijn weer in conflict, Kazachstan weigert het Russische offensief in Oekraïne te steunen en bij de grens tussen Kirgizië en Tadzjikistan zijn gevechten ontstaan. Sinds de start van de oorlog in Oekraïne wordt het steeds onrustiger in zowel de Kaukasus als in Centraal-Azië. Wat zullen de bondgenoten en buurlanden van Rusland doen als Rusland de controle verliest?
Een aantal van de vijftien oud-Sovjet-landen zijn anno 2022 bondgenoot van Rusland. Deze (militaire) bondgenootschappen zijn na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie vastgelegd in de Collective Security Treaty Organisation (CSTO), ook wel bekend als de 'Russische NAVO'. Aangesloten bij de CSTO zijn Belarus, Armenië, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan. Ze houden samen militaire oefeningen en hebben een gezamenlijke militaire eenheid.
"Het oplaaien van conflicten in de Kaukasus heeft veel te maken met de Russische invloed in dat gebied", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen. Azerbeidzjan kan rekenen op de steun van Turkije, terwijl Rusland de beschermende macht van Armenië is. Maar die macht is afgezwakt, zegt Deen. "Daarmee verliest Rusland niet alleen invloed, maar ook aanzien. En dat is vernederend voor Poetin."
Afnemende macht
Toen in 2020 gevechten uitbraken tussen Armenië en Azerbeidzjan, functioneerde Rusland als bemiddelaar en werd er een wapenstilstand afgekondigd. Maar daar konden de landen dit keer niet op rekenen. "Armenië vraagt Rusland om bescherming tegen Azerbeidzjan, maar wordt behoorlijk in de steek gelaten."
Waar Rusland in het verleden duidelijk de macht had in de Kaukasus én binnen de CSTO, nam dat de afgelopen jaren geleidelijk af. Die afname, die vroeger al te zien was in bijvoorbeeld het verminderde aantal Russisch sprekenden in Kaukasuslanden, is sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne nog duidelijker zichtbaar.
Een logische ontwikkeling, vindt hoogleraar internationale betrekkingen en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies Rob de Wijk. "Op het moment dat deze landen geen beroep kunnen doen op hun militaire bondgenootschap omdat Rusland geen veiligheid kan garanderen, valt het uit elkaar. En dat is wat er nu gebeurt, met conflicten als gevolg."
Steeds minder controle
Dat Rusland controle verliest is op verschillende manieren te zien, zegt de Wijk. "De president van Oezbekistan heeft bijvoorbeeld al gezegd dat ze de oorlog en de annexaties niet erkennen. Ook Kazachstan begint die kant op te gaan. Vervolgens kun je zien dat die landen zich afscheiden van Rusland, maar dat betekent niet dat ze zich gelijk bij het Westen zullen voegen. Ze kunnen zich ook aansluiten bij andere landen die niet gebonden zijn."
Maar hoe groter het gat wordt tussen Rusland en zijn buurlanden, hoe gretiger andere grootmachten dat gat proberen op te vullen. Niet lang nadat het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan escaleerde, dook de Amerikaanse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi op in Armenië. Tijdens haar bezoek aan hoofdstad Jerevan zei ze het "interessant" te vinden dat Armenië teleurgesteld is in de Russische reactie en te willen "luisteren" naar de militaire behoeften van het land.
China
Ook de invloed van China is voelbaar in de buurlanden van Rusland. Zo investeert het land miljoenen in de infrastructuur van Georgië, zoals de Militaire Snelweg en spoorwegen op verschillende routes tussen China, de Kaukasus en Europa.
"Als de CSTO uit elkaar valt door een gebrek aan steun uit Rusland, is het voorspelbaar dat Amerika of China in dat gat willen stappen. Dat gebeurde ook in 2013 in Kazachstan met de ontwikkeling van miljardenproject De Nieuwe Zijderoute", zegt de Wijk.
De relatie met China is erg belangrijk voor Poetin, die het land graag in zijn kamp wil krijgen. Maar daarmee loopt Rusland het risico om afhankelijk te worden van China. Toch is de moeizame strijd van de Russen in Oekraïne wellicht een uitgelezen kans voor de Chinezen om hun controle over Poetin én de Kaukasus, uit te breiden.
