Wat kan Poetin nog? 'Hij stevent af op een heel grote nederlaag'

• Coen Nij Bijvank

  redacteur Nieuwsuur

De Russische president Vladimir Poetin lijfde vier Oekraïense regio's in en kondigde een grote mobilisatie af, maar op het slagveld boekt hij alleen maar verliezen. Oekraïense troepen breken de afgelopen dagen razendsnel door de Russische linies in het zuiden en noordoosten van het land.

Zijn er scenario's denkbaar waarin Rusland weer terugslaat? Mogelijk biedt de winter een kans voor Poetin, maar een overduidelijke overwinning lijkt onhaalbaar, zeggen deskundigen. "Rusland kan deze oorlog niet meer winnen met conventionele middelen", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen. "En Rusland beseft dat ook."

Eigenlijk stevent Rusland al sinds juli af "op een heel grote nederlaag", zegt oud-commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif. "Sinds de zomer reageert Oekraïne niet meer op Rusland, maar Rusland op Oekraïne. De Oekraïners bepalen wat er 'gebeurt' op het slagveld."

Op dit moment lijkt de Russische legerleiding in het noorden en het zuiden dezelfde fout te maken, zegt Deen. "Russische troepen moeten steeds te lang blijven, terwijl allang duidelijk is dat ze geen kans maken en bevoorradingsroutes door de Oekraïners zijn afgesneden. Daardoor worden ze omsingeld en raken ze in ernstige problemen. Ze moeten zich dan overgeven of terugtrekken. Of ze komen in groten getale om."

Ongetraind

Met de annexatie en mobilisatie hoopte Poetin het offensief af te remmen, zegt Deen, maar dat is vooralsnog niet gelukt. "Hij dacht: met afschrikking kan ik de opmars misschien stoppen. Maar Oekraïne liet gelijk zien: daar trekken we ons niets van aan. En de vaak ongetrainde, gemobiliseerde jongens, veel nut aan het front hebben ze niet."

Bovendien, zegt De Kruif, blijft ook Oekraïne reservisten trainen. "En in tegenstelling tot de Russische soldaten zijn de Oekraïense soldaten supergemotiveerd. De Oekraïense reservisten krijgen onder meer training in Groot-Brittannië. Ze staan te springen om de wapens ter hand te nemen."

Poetin lijkt nu te hopen dat de strijd zó lang duurt, dat het Oekraïense leger alsnog uitgeput raakt en het front stagneert. De Kruif: "Poetin heeft eigenlijk nog maar één troefkaart: tijd."

"Ook Oekraïne heeft geen ongelimiteerde middelen", zegt hoogleraar oorlogsstudies Frans Osinga (Universiteit Leiden). "Rusland hoopt dat de westerse eenheid op een gegeven moment opbreekt en de wapenleveranties stokken."

Winterweer

Wat daarbij kan helpen, is de winter. In het natte najaar en de ijskoude winter is het een stuk lastiger om nog terreinwinst te boeken. De strijd kan dan een tijdlang goeddeels stilliggen. "Grote operaties zijn in winterse omstandigheden echt onmogelijk", zegt De Kruif. "Het Russische leger kan dan wat herstellen en proberen massaal wapens en voertuigen te regelen."

Osinga: "Als Rusland de oorlog over de winter heen kan trekken, hebben ze de kans om een groot deel van de 300.000 opgeroepen reservisten een training te geven en daarna mee te laten doen aan de strijd."

'Kernbom op front niet effectief'

Maar wat als Oekraïne de frontlijn de komende maanden wél steeds verder richting de Russische grens blijft duwen, in het gebied dat Rusland sinds vrijdag als Russisch ziet? Kremlinkenners speculeren al een tijdje dat Poetin met de annexatie zichzelf een rechtvaardiging geeft om kernwapens in te zetten.

Maar behalve dat een nucleaire aanval een zware westerse tegenreactie zal uitlokken én te ver zal gaan voor Ruslands semi-bondgenoten China en India, zal zo'n aanval niet heel effectief zijn. Althans, niet aan het front, volgens Osinga. "De uitwerking van een kernwapen is verschrikkelijk, maar slechts op een gebied van twee, drie kilometer. Het front is honderden kilometers lang."

Poetin zou nog kunnen kiezen voor een kernbom op het regeringsgebouw in Kiev, zegt Osinga, om zo het Oekraïense landsbestuur en de legerleiding grotendeels uit te schakelen. Of één symbolische kernaanval in Oekraïens gebied of een ontploffing in de lucht. "In de hoop dat het Westen dan geen steun meer durft te leveren aan Oekraïne, uit angst voor verdere nucleaire aanvallen."

Eerder legden we in deze video uit hoe de Russische nucleaire doctrine in elkaar zit:

In Rusland roepen sommige mensen, ook in en rond het Kremlin, op tot verdere escalatie van de oorlog. Tegelijkertijd, zegt Deen, "is nog lang niet zeker dat de hele kliek rondom Poetin een kernaanval zal steunen". Want, zegt de Kruif, "ook als hij een proef doet met een kernwapen, is dat vanuit het Westen gezien volstrekt onacceptabel".

Sabotage

Kan Poetin nog op andere manieren terugslaan? Zijn speech van vorige week zat vol oorlogsretoriek richting het Westen, en het is niet ondenkbaar dat hij de daad bij het woord gaat voegen, meent Osinga. "Vanuit de afschrikkingstheorie kan hij andere landen aanvallen of sabotageacties uitvoeren op economisch of infrastructureel terrein." Dat kunnen bijvoorbeeld cyberaanvallen zijn, of het doorknippen van belangrijke communicatiekabels.

Maar de hoogleraar ziet dit als een onwaarschijnlijk scenario, omdat het Westen nog altijd heel verenigd is tegen Poetin en onvoorspelbaar is hoe landen zullen terugslaan. "Maar we kunnen niet helemaal bevroeden wat Poetin gaat doen als hij nog verder in het nauw komt."