De Russische president Vladimir Poetin dreigt regelmatig met kernwapens. Ook nu weer: Rusland is bereid om "alle mogelijke wapens in te zetten als de territoriale eenheid van Rusland wordt bedreigd". De NAVO noemt de uitspraken "gevaarlijk en roekeloos". Zal Poetin echt zo ver gaan?
Poetin gebruikt de nucleaire dreiging niet voor het eerst, maar nu op een moment dat hij echt onder druk staat en nederlagen lijdt op het slagveld in Oekraïne. Frans Osinga, hoogleraar oorlogsstudies aan de Universiteit Leiden, denkt daarom dat Poetins grenzen wel degelijk zijn verlegd. "Poetin zit in een hoek gedrukt en dat maakt de geloofwaardigheid van deze dreiging hoger dan eerder dit jaar. Rusland heeft eigenlijk geen militaire opties meer."
Het land bezit het grootste nucleaire wapenarsenaal ter wereld. En "Poetin heeft een historie van nietsontziend geweld", is de mening van Jaap de Hoop Scheffer, oud-secretaris generaal van de NAVO en oud-minister van Buitenlandse Zaken.
Is nucleaire dreiging - na de Koude Oorlog - weer terug? En hoe groot is die? Daar maakten we eerder onderstaande video over:
De inzet van kernwapens zou een ongekende escalatie zijn, zegt De Hoop Scheffer, die vindt dat het van het grootste belang is dat we ons niet laten intimideren. "Eén front vormen en Oekraïne maximaal blijven ondersteunen", is zijn devies.
Directe aanval
In vier bezette regio's vinden in Oekraïne op dit moment schijnreferenda plaats over aansluiting bij Rusland. Volgende week woensdag, een dag na de laatste stemdag, wordt de uitslag verwacht. En die staat al vast: de stem voor aansluiting zal winnen. In 2014 was de aansluiting na de annexatie van de Krim in enkele dagen rond.
Vanaf dat moment zal Rusland iedere aanval op de geannexeerde gebieden beschouwen als een directe aanval op het land. Gevreesd wordt dat Rusland terug zal slaan met nucleaire wapens.
"Dan gaat het volgens Poetin om het verdedigen van Russisch grondgebied", zegt Osinga. "Daar kan iedereen natuurlijk makkelijk doorheen prikken, maar dat is wel het platform wat hij nu aan het bouwen is om daarmee legitimering te krijgen voor escalatie met nucleaire wapens."
Oost-Europadeskundige Bob Deen vindt het lastig om de daadwerkelijke dreiging die uitgaat van de woorden van Poetin goed in te schatten. "Wat hij probeert te bereiken met deze retoriek, dat noemen we signalling, dat is een onderdeel van zijn afschrikkingsstrategie. Wij weten niet wat zijn drempel is." Het bewust in onzekerheid houden van de vijand is onderdeel van de Russische strategie, zegt Deen.
Poetin gaat met zijn waarschuwingen - die hij "geen bluf" noemt - verder dan de officiële nucleaire doctrine. Daarin staat dat Rusland alleen als eerste naar nucleaire wapens mag grijpen in een conventionele oorlog als het voortbestaan van het land wordt bedreigd.
Deen: "Dat betekent dat hij echt een case zal moeten maken dat die deelrepublieken - die tot nu toe geen onderdeel zijn van de Russische federatie - essentieel zijn voor het voortbestaan van de Russische staat. Dat is best een hoge drempel. Al kan hij natuurlijk ook de doctrine wijzigen als hij het anders wil."
Onvoorspelbaarheid
Poetin houdt het volgens de experts dus nu nog vooral bij retoriek. Ook bij de aankondiging van de invasie van Oekraïne, eind februari, dreigde Poetin met kernwapens. Maar er is geen sprake van het verhogen van de staat van paraatheid in het land en er zijn ook nog geen kernkoppen op raketten gemonteerd. Met de retoriek bereikt hij wel wat anders: angst. "Dat is onderdeel van de strategie", zegt Deen.
Het Westen zou willen dat Poetin dezelfde spelregels en rationaliteit aanhoudt als de hunne. Maar de Russische rationaliteit is anders, aldus Ruslandkenner Hubert Smeets. "Het hele Westen denkt in win-win-situaties: je gaat onderhandelen met elkaar, je komt eruit en dan ben je het al dan niet eens over een vredesverdrag of wat dan ook. In Rusland is het een zero-sum-game: de winst van de een is het verlies van de ander."
De volstrekt onvoorspelbaarheid van Poetin is dé onzekere factor. Wat hij eerder over kernwapens heeft gezegd, bleek niet te kloppen. Smeets: "Je zou kunnen zeggen, als hij zegt dat het géén bluf is, dan is het wél bluf. Maar Poetin werkt stapsgewijs: als bij een salami snijdt hij de worst, steeds een stapje verder opschuiven."
