Russen in ingelijfde gebieden: van twijfelachtig allooi en geen uitblinkers

• Paul Alexander

  redacteur Buitenland

Op het annexatiefeestje in het Kremlin vorige week stonden vier lokale vertegenwoordigers uit de regio's Loehansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson voor een zaal vol applaudisserende Poetin-getrouwen. Ze mochten komen opdraven om de wereld te laten zien dat de regio's zich uit vrije wil bij Rusland voegden.

Zoals buitenlandminister Lavrov het formuleerde: "We willen dat Oekraïeners zelf beslissen hoe ze verder willen."

Hoezeer de feiten dit Kremlin-beeld onderuithalen, blijkt ook weer uit onderzoek van Jekaterina Reznikova op de website van het onafhankelijke Russisch journalistencollectief project.media. Ze heeft berekend dat 90 procent van de ambtenaren en bestuurders die na de invasie in de vier regio's zijn aangesteld uit Rusland komen.

"Moskou bereidde vanaf het allereerste moment de annexatie voor", concludeert Reznikova. Ze stelde de biografieën op van ruim honderd bestuurders en ambtenaren. Samen geven die een goed beeld van hoe de gebieden onder de Russen bestuurd worden.

Vooral Russen

De lokale regeringen van die regio's bestaan bij elkaar uit 36 bestuurders. Slechts drie van hen zijn oorspronkelijk ingezetenen van Oekraïne, ontdekte ze. En van de 49 door Reznikova onderzochte lokale burgemeesters waren er slechts vijf al voor de invasie in functie.

"Een derde heeft de 'School van Gouverneurs' of het 'Leiders van Rusland-concours' doorlopen", zegt Reznikova per telefoon. Deze onderwijsprogramma's voor loyale ambtenaren zijn het initiatief van Sergej Kirijenko, de plaatsvervangende stafchef in het Kremlin. Hij is direct na de invasie door Poetin aangesteld als 'Curator van de bevrijde gebieden'.

Reznikova: "Kirijenko is er op gebrand te laten zien dat de integratie van die regio's in Ruslands bestuurlijk systeem bij hem in goede handen is."

Deze Oekraïense gebieden worden door Rusland geannexeerd:

De rest van het ambtenarenbestand wordt gevormd door de middenkaders uit de provincie of van de ministeries in Moskou. "Daar zitten geen uitblinkers tussen, of bestuurders met noemenswaardige verdiensten", stelt Reznikova.

Opvallend genoeg gaan deze ambtenaren er dikwijls in rang op achteruit. Maar ze verdienen goed en willen met de overstap vooral ook hun loyaliteit aan Poetin en de oorlog laten zien. De functie in de buitengebieden biedt carrièreperspectieven, met een positie in Moskou als einddoel.

"Sommigen zijn niet van onbesproken gedrag", zegt Reznikova. "Lokale bestuurders die voor corruptie zijn veroordeeld kunnen ver weg van huis hun reputatie weer wat opvijzelen."

Militair schrikbewind

De aanstelling van al deze Russen in het veroverd deel van Oekraïne dient volgens Reznikova eigenlijk maar één doel: de lokale bevolking ervan te doordringen dat Rusland niet van plan is ooit nog weg te gaan.

De werkelijke macht in de geannexeerde gebieden ligt bij de commandanten van het Russische leger. Zij voeren een militair schrikbewind en drukken hardhandig afwijkende geluiden en elke vorm van verzet de kop in. De commandanten opereren onder hun 'nom de guerre'. Zo is er een 'Mozes' en ook een 'Adelaar'.

De commandanten geven leiding aan speciaal gevormde Militair-Burgelijke Administraties. Die bestaan uit lokale Oekraïners, vaak met een achtergrond in het (sovjet)leger of bij de veiligheidsdiensten. Hun taak is er vooral op gericht de lokale bevolking voor het Russische bewind te winnen.

President Poetin tekende de annexatiedocumenten met de door Rusland geïnstalleerde leiders van die regio's, Loegansk, Donetsk, Cherson en Zaporizja:

Die figuren worden volgens Reznikova gekenmerkt door een schimmig verleden. Een van hen is Vladimir Saldo, hoofd van de regio Cherson. die ook aanwezig was in het Kremlin voor de ondertekening van de annexatie-papieren.

Reznikova: "Voor de oorlog werd hij al van samenwerking met de FSB beschuldigd en zat hij vast in de Dominicaanse republiek voor een ontvoeringszaak. In augustus belandde Saldo, inmiddels als hoofd van Cherson, opeens in het ziekenhuis: hij zou zijn vergiftigd. Half september dook hij even plots weer op in functie."

Aanslagen

Als Oekraïense bestuurder onder de Russen ben je je leven niet zeker, vooral in de regio Cherson. Daar hebben lokale partizanen de jacht ingezet op collaborateurs en kwamen al meerdere bestuurders bij aanslagen om.

En met alle onderlinge rivaliteit zijn de regio's bestuurlijk een slangenkuil. Dat toont het door Reznikova opgestelde biografietje van het echtpaar Goebarev uit Donetsk.

De echtlieden waren populair bij kiezers in de Volksrepubliek Donetsk. Pavel Goebarev raakte in verkiezingstijd zwaar gewond bij een aanslag. Echtgenote Jekaterina werd rond verkiezingen een paar jaar later naar eigen zeggen kort ontvoerd. Terwijl Pavel nu vecht in het Russisch leger, beproeft vrouw Jekaterina haar geluk in de Militair-Burgerlijke Administratie van Cherson.

Ook de lokale regiohoofden Denis Poesjilin (Donetsk) en Leonid Pasetsjnik (Loehansk) tekenden in het Kremlin plechtig de annexatie-documenten. Tegelijk gaan er al geruchten dat ze binnen afzienbare tijd op zouden moeten stappen.

Reznikova kan dat niet bevestigen. "Ze waren aanwezig in het Kremlin omdat ze nuttig waren. Maar wat er werkelijk rondom Poetin wordt besloten, weet niemand. Je weet alleen: als ze niet meer nodig zijn, zullen ze het veld moeten ruimen. Dan zullen ongetwijfeld Russen hun plek innemen."