Met een minutieus voorbereide drone-aanval hebben de Amerikanen al-Qaida-leider Ayman al-Zawahiri gedood. De al in 2011 gedode Osama bin Laden was het bekende gezicht van de terreurgroep en zorgde voor de inkomsten, maar Zawahiri was de ideoloog en bedacht de tactieken. Hij was het brein achter de aanslagen van 11 september 2001 in New York.
Zawahiri was dus cruciaal binnen al-Qaida, maar de terreurgroep was al lang voor zijn dood flink gedecimeerd. "Zawahiri laat een verzwakt al-Qaida achter", zegt Afghanistan-expert Graeme Smith. "Het is echt nog maar een heel kleine groep die enorm geslonken is in relevantie, terwijl rivaliserende groepen, zoals IS, zijn gegroeid."
Geen van de mogelijke opvolgers hebben het charisma van een organisator als Bin Laden.
Al-Qaida mengt zich vooral nog in lokale conflicten in onder meer Somalië, Syrië en Libië. "Ze zijn in een aantal regio's gaan kijken welke conflicten daar gaande zijn en bij welke partijen zij zich konden aansluiten", zegt terrorisme-onderzoeker Teun van Dongen (International Centre for Counter-Terrorism).
"Daardoor is al-Qaida nu eigenlijk een verzameling van jihadistische groeperingen die lokaal actief zijn. Het is niet meer een een heel hiërarchisch georganiseerde organisatie die internationaal actief is om aanslagen tegen het Westen te plegen."
Aanslagen in Afghanistan
Ook Smith ziet weinig internationale dreiging uitgaan van al-Qaida. Wel wijst hij op de veranderende situatie in Afghanistan en buurlanden. Na het vertrek van de Amerikanen uit Afghanistan, groeit daar de voedingsbodem voor verschillende terroristische groepen.
"Er zijn daar veel groepen actief die regionaal voor problemen zorgen, zoals in Pakistan en Tadzjikistan", zegt Smith. Ze willen in die regio een soort kalifaat stichten, net als IS in 2014 deed in Irak en Syrië. Van Dongen: "En daar kunnen ze de hulp van al-Qaida goed bij gebruiken."
De Taliban, die nu de macht hebben in Afghanistan, zijn niet in staat de terreurgroepen terug te dringen, ziet Van Dongen. "Die groepen, zoals de Afghaanse tak van IS, zijn bezig met het plegen van aanslagen in Afghanistan om te laten zien dat de Taliban hen er daar niet onder gaat krijgen."
Dat Zawahiri zich juist in de Afghaanse hoofdstad Kabul verschuilde, is tekenend voor de situatie in het land. In het Doha-akkoord, waarin de VS toezegde zich uit Afghanistan terug te trekken, was juist afgesproken dat de Taliban geen onderdak aan terroristen mogen bieden.
Dat akkoord heeft het Talibanregime dus met de voeten getreden. Van Dongen: "Als je de leider van al-Qaida in je eigen hoofdstad hebt zitten, heb je je duidelijk niet aan die afspraken gehouden."
Toch lijken de Taliban het akkoord niet helemaal overboord te willen gooien, zegt Smith. "In een reactie na de aanval op Zawahiri refereerden ze nog aan het akkoord. Dat is beter dan niets."
En, benadrukt Van Dongen, dat terroristische groepen meer ruimte krijgen van de Taliban betekent niet automatisch dat aanslagen in het Westen dichterbij zijn. "Daar hebben ze geen belang bij."
'Potentiele opvolgers missen charisma'
Ook is het onwaarschijnlijk dat al-Qaida zich zich alsnog gaat richten op internationale terreur, verwachten de deskundigen. Want dat de groepering eigenlijk nauwelijks nog één groep is te noemen en dat concurrenten juist meer macht naar zich toe trekken, betekent dat het voor de opvolger van Zawahiri heel ingewikkeld wordt om de koers te verleggen.
"De opvolger moet een inspiratiebron zijn voor alle verschillende al-Qaida-takken", zegt Van Dongen. "Maar geen van de mannen die genoemd worden hebben het charisma van een grote organisator zoals Bin Laden."
Bovendien, zegt Van Dongen, zal een opvolger ook beseffen dat het terrorisme van Zawahiri en Bin Laden al-Qaida uiteindelijk hebben geleid tot vrijwel het einde van de terreurgroep. "Ze zullen terughoudend zijn met het uitvoeren van acties die tot een harde Amerikaanse tegenreactie kunnen leiden."
