Wie was de door de VS gedode al-Qaida-leider Zawahiri?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Hij werd volgens de Amerikanen door een drone-aanval gedood in Kabul en VS plaatste eerder al een premie van 25 miljoen dollar op het hoofd van Ayman al-Zawahiri. De Egyptenaar wordt gezien als de man die samen met Osama bin Laden de aanslagen van 11 september 2001 in New York plande. Wie was de 71-jarige al-Qaida-leider?

"Zawahiri was niet de rockster onder de jihadistische leiders. Het was een saaie man, een intellectueel", zegt VPRO-journalist Abdou Bouzerda in het NOS Radio 1 Journaal. "Hij kwam uit een middenklasse gezin in Egypte, en was chirurg."

Zawahiri werd in 1951 geboren en groeide op in Caïro. Op foto's is te zien dat hij een bril droeg en een dikke grijze baard had. Ook droeg hij een witte tulband. Op latere leeftijd had hij een flinke bult op zijn voorhoofd, vermoedelijk ontstaan door het vele bidden.

Zawahiri was bijna zijn hele leven aanhanger van de radicale islam. "Dat begon al als puber toen hij zich aansloot bij de Moslimbroederschap en later als activist tijdens zijn studie aan de universiteit van Caïro", zegt Jorrit Kamminga van Instituut Clingendael. "In de jaren 70 richtte zijn activisme zich vooral op het omverwerpen van de Egyptische regering. In de jaren 80, toen hij voor het eerst Pakistan bezocht, werd hij langzamerhand onderdeel van de internationale jihad."

Zawahiri was volgens persbureau AP een van de honderden militanten die werden gearresteerd en gemarteld in de Egyptische gevangenis na de moord van president Anwar Sadat. Deze ervaring zou hem nog verder hebben geradicaliseerd. Zeven jaar later, in 1988, was hij aanwezig toen Bin Laden al-Qaida oprichtte. Zijn eigen Egyptische militante groep ging op in die terroristische organisatie.

Identiteit en tactiek

Waar Bin Laden een identiteit gaf aan al-Qaida en zorgde voor de geldstromen, was Zawahiri de man van de tactieken. Hij werd beschouwd als de ideoloog van de terreurorganisatie en was verantwoordelijk voor een georganiseerd netwerk militanten dat zich niet alleen in Afghanistan, maar over de hele wereld bevond. "Binnen al-Qaida was hij de intellectueel. Hij schreef tal van boeken. Bijvoorbeeld over hoe je een duistere jihad tegen de VS moest voeren", zegt Bouzerda.

Hoewel er weinig bekend is over de relatie tussen Bin Laden en Zawahiri weten we wel dat die zeer nauw was, zegt Kamminga. "Want Zawahiri zou ook als de persoonlijke dokter van Bin Laden gefungeerd hebben."

Zawahiri speelde samen met Bin Laden een belangrijke rol bij de terreuraanslagen in de VS op 11 september 2001. Toen werden vier burgerluchtvaartuigen gekaapt. Twee boorden zich in de World Trade Center-torens in New York. In totaal kwamen meer dan 2700 mensen om het leven. Eerder had Zawahiri een belangrijke rol bij de aanslagen op Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania in 1998.

Toen Bin Laden in 2011 werd gedood door de VS, nam Zawahiri zijn rol als leider van al-Qaida over. Hij was geen uitgesproken leider, zegt Bouzerda. "Hij was het belangrijkste symbool voor lokale jihadistische organisaties. Een symbool waar ze zich achter schaarden."

Balkon

Zawahiri werd volgens de VS op het balkon van zijn huis in Kabul gedood. Hij zou in augustus vorig jaar samen met zijn gezin naar de Afghaanse hoofdstad zijn verhuisd, toen de Taliban de macht overnamen in het land, schrijft persbureau Reuters op basis van bronnen bij de Taliban.

Volgens correspondent Aletta André is het opvallend dat Zawahiri in een goede buurt verbleef. "Er is geen verbazing over dat Zawahiri in Afghanistan was, want de banden tussen al-Qaida en Taliban bestaan nog. Maar men is wel verbaasd over wáár hij in het land verbleef. In die wijk zijn veel ambassades en wonen welgestelde mensen."

Ook Bouzerda noemt de locatie zeer opmerkelijk. Volgens hem zijn al-Qaida-leiders heel voorzichtig en verblijven ze vooral in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan. "Leiders zijn zich bewust van het gevaar van drone-aanvallen. Dit laat ook zien hoe veilig al-Qaida zich voelt in het gebied van de Taliban, als Zawahiri - bewust van het gevaar - toch nog naar Kabul is gegaan."

Dit zijn beelden van net na de aanval op Zawahiri:

De dood van Zawahiri, die overigens nog niet is bevestigd door al-Qaida, is een klap voor de terroristische organisatie, zegt Bouzerda. Maar die klap zal de organisatie snel te boven komen. "Op een korte termijn zal al-Qaida weer een nieuwe leider hebben. Zij hebben er nooit moeite mee gehad om die vacature te vullen."