Er zijn genoeg oplossingen om te voorkomen dat de aarde met meer dan 1,5 graad opwarmt, maar die moeten dan wel onmiddellijk en grootschalig worden ingezet. Zo niet, dan raakt dat 1,5-gradendoel definitief uit het zicht, waarschuwt VN-klimaatpanel IPCC. Maar ondertussen grijpen verschillende Europese landen met het wegvallen van Russisch gas naar de meest vervuilende brandstof die er is: steenkool.
Het herstel van de coronacrisis en de hoge gasprijzen leidden vorig jaar al tot flink meer gebruik van kolen bij de opwekking van elektriciteit in de Europese Unie. Ook voor 2022 wordt, zeker gezien de oorlog in Oekraïne, groei verwacht.
En dat terwijl de uitfasering van kolen juist een Europees klimaatsuccesverhaal was. Waar landen als China en India in hun honger naar energie jaar na jaar alleen maar meer kolen verbruikten, daalde het steenkoolgebruik in de Europese Unie tussen 2010 en 2020 met zo'n 40 procent.
Taboe eraf
Maar nu lijkt het taboe op kolen eraf voor Europese landen als Duitsland, Polen en Italië. "Mogelijk moeten kolencentrales heropend worden om eventuele tekorten onmiddellijk aan te vullen", zei de Italiaanse premier Mario Draghi vlak na de Russische invasie in Oekraïne.
Nederland dacht tot vorige week goed op weg te zijn. De Onyx-kolencentrale op de Maasvlakte zou in ruil voor ruim 200 miljoen euro subsidie vanuit het Rijk vervroegd de deuren sluiten. Maar die deal is van de baan: door de hoge gasprijzen is het lucratiever om toch open te blijven. "Ik vind dat echt een heel betreurenswaardige beslissing en ook een beslissing die slecht is voor het klimaat", zegt klimaatminister Rob Jetten.
Bovendien krijgt de eigenaar, een Amerikaans investeringsfonds, alsnog subsidie van het Rijk. Dit omdat de centrale niet op volle kracht mag draaien, omdat Nederland dan te veel CO2 uitstoot. Volgens NRC Handelsblad strijkt de eigenaar zo wel 400 miljoen euro op. Twee keer zoveel dus als een eventuele sluiting zou opleveren.
Versneld verduurzamen
Versnellen is makkelijker gezegd dan gedaan, zeggen energie-experts. "Je moet in wezen de energiecrisis en de klimaatcrisis combineren, en het is dus ook crisismanagement. En je redt het niet met vriendelijke verzoeken om de verwarming ietsje lager te draaien", zegt Frans Rooijers van milieu-adviesbureau CE Delft. Dat het moeilijk wordt onderschrijft ook Paulien Herder, onderzoeker Energiesystemen aan de TU Delft. "Ik denk dat het een fantastisch plan is om de boel te proberen te versnellen. En ik denk tegelijkertijd: wat een enorme opgave gaat dat worden, want dat wordt niet eenvoudig."
De Europese Commissie houdt vol dat de greep naar steenkool tijdelijk is en dat de klimaatdoelen voor 2030 niet in gevaar zijn. Dat betekent dat de uitstoot van broeikasgassen in dat jaar met 55 procent moet zijn afgenomen ten opzichte van 1990. Dat wordt wel moeilijker als steenkool een langdurige comeback maakt, denken experts. "Kolen stoten ongeveer twee keer zoveel CO2 uit dan gas, voor dezelfde hoeveelheid energie. Dus dat betekent meer emissies. Als je dan hetzelfde klimaatdoel wil halen, dan zal je dus in de komende 10 of 15 jaar, moeten compenseren door weer wat extra's te gaan doen", zegt klimaatdeskundige Detlef van Vuuren van het Planbureau voor de Leefomgeving.
Niet handig
De Europese Commissie zet dus in op tijdelijk wat meer 'vieze' kolen gebruiken, maar daarna versneld verduurzamen om de klimaatdoelen alsnog te halen. Maar hoe realistisch is dat? "Je maakt het wel moeilijker als je nu weer extra CO2-emissies hebt door het openhouden van de kolencentrales, en dus wil je dat dus ook zo kort mogelijk houden. Hoe meer je dus andere maatregelen kunt nemen om van het Russische gas af te komen, hoe beter het is. Op zich is die keuze om eventueel kolencentrales te gebruiken, dus geen handige keuze", concludeert Van Vuuren.
