Waar Europa wat voorzichtig is, bestaat er in Oekraïne weinig twijfel over: Rusland beïnvloedt de Europese gascrisis. Dat zeggen Svetlana Zalisjoek, directie-adviseur van staatsenergiebedrijf Naftogaz, en Sergej Makogon, directeur van de Oekraïense gaspijpleidingen, tegen Nieuwsuur.
Ze noemen de houding van de Europese Unie "te naïef" en onvoldoende alert op hoe Rusland gas inzet als machtsmiddel. De komende jaren leunt Europa immers nog op Russisch gas. "Gazprom was in het verleden altijd bereid voldoende gas aan jullie te leveren, tot het jaar waarin de nieuwe pijpleiding Nord Stream 2 gelanceerd zou worden, en er problemen ontstonden", zegt Zalisjoek.
De Europese gasopslagen zijn deze winter leger dan normaal. En omdat er wereldwijd veel vraag is naar gas, kampt Europa al maanden met torenhoge gasprijzen. Het Russische staatsgasbedrijf Gazprom voldoet aan al zijn lange termijn-gascontracten, maar levert nauwelijks extra gas aan de zogeheten 'spotmarkt' waar korte termijn-contracten worden verhandeld.
Volgens de Russische president Poetin zal het in gebruik nemen van de gloednieuwe transportleiding Nord Stream 2 die problemen grotendeels oplossen. Door de bouw van deze leiding, die van Rusland door de Baltische Zee direct naar Duitsland loopt, zouden de gasprijzen weer omlaag gaan, houdt hij de Europese Unie voor.
Maar de buizen die er al lagen, waaronder die door Oekraïne, zitten nog lang niet aan hun maximale capaciteit. Sterker nog: al enkele maanden stroomt er veel minder gas doorheen dan in voorgaande jaren het geval was. Zalisjoek vindt dat dit laat zien dat Gazprom niet handelt vanuit bedrijfseconomische redenen, maar om Oekraïne buiten te sluiten.
In de onderstaande grafieken is de hoeveelheid gas weergegeven die in 2021 en 2022 per week door de vier pijpleidingen van Rusland naar Europa stroomde. De stippellijnen geven aan hoeveel gas er minimaal en maximaal in de periode 2015 tot 2020 door de buizen stroomde: (BRON: Bruegel/Entsog)
NieuwsuurNord Stream 
NieuwsuurTurkstream 
NieuwsuurOekraïne 
NieuwsuurYamal
Ook de directeur van de Oekraïense gasleidingen, Sergej Makogon, stelt dat de redenatie van Poetin niet opgaat. "Ook zonder Nord Stream 2 liggen er voldoende leidingen. Als Rusland gas naar Europa wil laten stromen, kan dat probleemloos via Polen, de Yamal-pijplijn of via onze leidingen in Oekraïne".
"Wij bieden voortdurend extra capaciteit aan, maar de Russen boeken het niet. Dus wij denken dat ze vooral Oekraïne willen omzeilen en ons niet als doorvoerland willen gebruiken."
Makogon en Zalisjoek zien bovendien een veiligheidsrisico. Rusland wordt door Nord Stream 2 minder afhankelijk van Oekraïne en kan zich daardoor meer politieke en militaire druk op het land permitteren. Zalisjoek: "Als Rusland ons niet meer nodig heeft om gas naar Europa te transporteren, heeft Poetin meer gelegenheid om zich te mengen in onze binnenlandse politiek en ons land onder druk te zetten."
Oekraïne is ook bang om met de komst van Nord Stream 2 in de toekomst de zogenoemde transitvergoeding mis te lopen van Rusland. Rusland betaalt volgens Makogon elk jaar zo'n 1,4 miljard euro voor het gebruik van Oekraïense leidingen: "Dat klinkt veel, maar dat geld gaat allemaal terug naar het gasleidingensysteem om te investeren in onderhoud. En de lonen van onze 11.000 werknemers worden ermee betaald."
Klacht bij Europese Commissie
Op 22 december heeft het Oekraïense staatsenergiebedrijf Naftogaz een klacht ingediend bij de Europese Commissie tegen Gazprom "wegens misbruik van haar dominante positie op de Europese gasmarkt". De Commissie is inmiddels na meerdere klachten een onderzoek gestart naar het Russische staatsbedrijf.
"De dominante monopoliepositie van Gazprom vormt voor ons bedrijf op dit moment een belemmering bij het zakendoen", zegt Zalisjoek, de directie-adviseur van Naftogaz. "Daarom hebben we deze klacht ingediend. Wij vinden dat Gazprom een kunstmatige crisis creëert op de Europese markt."
De Europese Commissie laat aan Nieuwsuur weten dat ze onderzoekt of "de huidige situatie op de gasmarkt in Europa kan worden toegeschreven aan commercieel gedrag van marktpartijen". De Commissie heeft naar eigen zeggen bij meerdere Europese energiebedrijven informatie opgevraagd. Ook Gazprom is gevraagd informatie te leveren, en heeft dat volgens de Commissie gedaan. Het is onduidelijk wanneer het vooronderzoek is afgerond.
