Met een fakkel voor de deur bij Sigrid Kaag, aanbellen bij Hugo de Jonge en oproepen tot het omsingelen van het Binnenhof. Het is bepaald niet voor het eerst dat de man die gisteren met een fakkel bij het huis van de D66-leider stond zichzelf onder de aandacht brengt.
Het Openbaar Ministerie is van plan hem te vervolgen voor bedreiging. Uit welke hoek komt deze man en waar komt dit soort acties vandaan?
Complotdenker
Nieuwsuur-verslaggever Rudy Bouma doet al jaren onderzoek naar complottheorieën en de mensen die ze aanhangen. De man die gisteren bij Kaag stond is voor hem geen onbekende. "De eerste keer dat ik hem tegenkwam was bij een demonstratie tegen de 'pedopartij'. Toen begon hij al over elites die bloed drinken om jong te blijven. Dat is de hoek waar hij in zit."
Jeroen Bakker van de Utrecht Data School onderzocht hoe groepen en gesprekken op sociale media kunnen leiden tot offline escalaties. Vorig jaar verscheen hun rapport Van Scherm naar Straat. "Wat er gisteravond gebeurde, valt voor mij in lijn met wat ik al een jaar of twee zie", zegt Bakker. "Er is ongetwijfeld een connectie tussen de informatie die hij tot zich neemt en de extreme geluiden die hij produceert."
De zichtbare gevolgen van complottheorieën hebben het afgelopen jaar een behoorlijke vlucht genomen. Bekijk hieronder de video die Nieuwsuur daar eerder over maakte:
Bakker benadrukt dat het ondanks de vele aandacht om een relatief kleine groep mensen gaat, die "heel luid aanwezig is". "Dat komt ook doordat ze veel aandacht krijgen in het nieuws. Dat geeft een versterkend effect, het levert ook een stukje reputatie op in deze groepen als je dit soort acties onderneemt. Het zijn, nu ook, vaak dezelfde mensen die politici bedreigen. Het is goed om dat in je achterhoofd te houden. Ze houden ervan te doen alsof ze 'het volk' zijn, maar dat is niet zo."
Wantrouwen
De man behoort tot een groep met extreme denkbeelden. Vorige week werd hij nog opgepakt toen hij voor het huis van demissionair minister Hugo de Jonge stond. "Ik ben hem eerder ook tegengekomen bij de rechtbank waar een complotdenker over Bodegraven terechtstond", zegt Rudy. "Dan staat hij steevast met een clubje te demonstreren."
"Je ziet in bepaalde politieke groepen - op bijvoorbeeld Telegram - heel duidelijk dat het geluid harder wordt", zegt Bakker. "De kern van dit gedachtegoed is 'anti-establishment'. Politiek, media, wetenschap, en in sommige kringen nu zelfs politie en zorgmedewerkers, worden sterk gewantrouwd. Binnen de extremere groepen gaan leden vaak uit van opzettelijke, kwade intenties."
De verspreiding van dit soort informatie op online platforms is niet ongevaarlijk, schreef de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding al eerder. De drempel voor extremistisch gedrag wordt erdoor verlaagd. Het versterkt polarisatie en leidt soms tot verharding, intimidatie en geweld of oproepen daartoe. Het leidde de afgelopen jaren al tot bedreigingen aan het adres van politici, maar ook wetenschappers en journalisten.
D66-leider Sigrid Kaag noemt de actie van gisterenavond "bedreigend en angstig". Ze stelt dat de "stelselmatige bedreiging van politici de rechtstaat en democratie bedreigt". Onder meer Hugo de Jonge en ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers leggen een link met Forum voor Democratie. "Woorden doen ertoe", zegt De Jonge. "Spreken over tribunalen en dat politici achter de tralies zouden moeten, de hele manier waarop Forum voor Democratie woorden kiest, dat is niet zonder gevaar. Mensen voelen zich daardoor gelegitimeerd."
Forum-leider Baudet is het niet eens met de beschuldigingen in zijn richting: "Zeggen dat dit komt door onze partij of onze standpunten is absurd. De maatschappelijke spanningen lopen op doordat het debat over de krankzinnige coronasituatie al bijna twee jaar niet op inhoud wordt gevoerd." Hij vindt dat juist hij en zijn medestanders, die hij spottend 'wappies' noemt, worden gedemoniseerd.
Ze houden ervan te doen alsof ze 'het volk' zijn, maar dat is niet zo.
Het is wel duidelijk dat de man die gisteravond bij Kaag stond ook binnen dit soort groepen een relatief extreem voorbeeld is. "Hij wordt neergezet als coronademonstrant, maar hij zit vooral diep in complottheorieën zoals QAnon en pedo-elites", zegt Bouma. "Het verzet tegen de coronamaatregelen is er eigenlijk bij gekomen. Maar wat hij bij Kaag voor de deur riep over het World Economic Forum, Schwaab, de NSB en vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog, dat is veel breder aan de gang."
Volgens Bakker worden politici en mensen van bijvoorbeeld het Outbreak Management Team in dit soort groepen ook gedehumaniseerd: "Je ziet dat ze over hen niet spreken als mensen met een baan en verantwoordelijkheden, maar als mensen die proberen de vrijheid van de burgers af te nemen. Er gaan ook lijsten rond met adressen en telefoonnummers van politici, journalisten en virologen. Dat demoniseren is een zorgwekkende ontwikkeling van de laatste twee jaar."
