Lam Wing-kee runde vanuit Hongkong twee decennia lang een boekwinkel. Hij verkocht er publicaties met de laatste roddels over de Communistische Partij en boeken met kritiek op het beleid. Die mogen niet verkocht worden in China, maar Lam deed dat wel en smokkelde zijn boeken China in.
In 2015 wordt Lam gearresteerd door de Chinese autoriteiten, als hij de grens oversteekt om zijn vriendin te bezoeken. In de boeien geslagen en geblinddoekt wordt hij op de trein gezet naar Ningbo, zo'n 1.200 kilometer noordelijker. "Dat was erg zwaar. Ik was bang", zegt Lam. "Je weet niet wat de aanklacht is, of hoe lang je kan worden gestraft." Hij wordt beschuldigd van de verkoop van illegale boeken op het Chinese vasteland.
Lam moet zijn klantenbestand overdragen aan de autoriteiten, en mag na acht maanden detentie afreizen naar Hongkong om de harde schijf op te halen. Eenmaal aangekomen besluit Lam in Hongkong te blijven. De publiciteit die hij krijgt ziet hij als zijn beste bescherming.
Maar als begin dit jaar een wet wordt gelanceerd die het mogelijk maakt Hongkongers uit te leveren aan het Chinese vasteland, wordt het de boekverkoper te heet onder de voeten. "Niemand wil wonen op een plek waar je je constant zorgen moet maken over je persoonlijke veiligheid. Ik werd constant gevolgd in Hongkong, mijn telefoon werd gemonitord. In zo'n omgeving wil ik niet leven." Hij vertrok naar Taiwan.
Veel meer verblijfsvergunningen
De uitleveringswet is de directe aanleiding voor de grootste protesten in Hongkong sinds de stad in 1997 werd teruggegeven aan de Volksrepubliek. Onder druk trekt de leider van Hongkong het omstreden wetsvoorstel in september in.
Taiwan kent geen formele asielwetgeving, maar heeft zich sinds het begin van de protesten opgeworpen als veilige haven voor demonstranten. Tussen januari en september verstrekte het soeverein functionerende Taiwan ruim vierduizend verblijfsvergunningen aan Hongkongers, bijna dertig procent meer dan in dezelfde periode vorig jaar.
Wu'er Kaixi, één van de bekendste leiders van de studentenprotesten in Peking van 1989, woont al meer dan twintig jaar in Taiwan. Hij ziet gelijkenissen tussen de demonstranten in Hongkong, en die in Peking. "Destijds geloofden we oprecht dat we tot een compromis konden komen", blikt Wu'er terug op de protesten, die uitmondden in een bloedbad. "Je kunt geen deal sluiten met de Communistische Partij. Dertig jaar later is dat helaas niet anders. Dat geldt voor Hongkongers, voor Tibetanen en Oeigoeren."
Wu'er, zelf van Oeigoerse afkomst, heeft een hoge prijs betaald voor zijn activisme. Zijn ouders heeft hij nooit meer gezien, behalve via Skype. Iets dat de laatste twee jaar ook niet meer mogelijk is, verzucht hij. Xinjiang, de autonome regio waar de meeste Oeigoeren wonen, is grotendeels afgesloten van de buitenwereld.
Naar schatting één, mogelijk anderhalf miljoen Oeigoeren, Kazakken en Oezbeken hebben voor kortere of langere tijd vastgezeten in interneringskampen en arbitraire detentiecentra, of zitten nog steeds achter de tralies.
Een voorbode voor Taiwan? Begin dit jaar herbevestigde de Chinese president Xi Jinping de intenties van Peking door te stellen dat "de hereniging van Taiwan met het Chinese vasteland" niet te stoppen is.
Dat is een grote vrees voor veel Taiwanezen. Eind september gingen er 100.000 de straat op om de anti-China betogers in Hongkong te steunen. Wu'er: "Taiwan heeft hard gevochten voor haar vrijheid en democratie, maar ik ben er niet zeker van dat dat zo blijft. Twintig, dertig jaar geleden was Hongkong nog onderdeel van de vrije wereld. Hongkong is al verloren."
Zonder boeken heeft men in China geen idee wat er in hun land gebeurt.
Lam herkent het. "De economie, de handelsoorlog, de rest kan hem allemaal niet veel schelen", zegt hij over de Chinese president Xi Jinping. "Het realiseren van de Chinese droom, daar moet alles voor wijken." Hereniging met Taiwan maakt daar ontegenzeggelijk onderdeel van uit.
Lams visum is net weer met drie maanden verlengd. Zorgen over zijn verblijfsstatus maakt hij zich niet. Na een succesvolle crowdfundingactie hoopt hij zijn boekwinkel begin volgend jaar te openen, om zijn missie voort te zetten en weer boeken naar het vasteland te smokkelen. "Het bezorgt me hoofdbrekens hoe ik dat voor elkaar ga krijgen, maar zonder boeken heeft men in China geen idee wat er in hun land gebeurt."
