Bijstandsgerechtigden verplichten een zogeheten tegenprestatie te leveren voor hun uitkering, draagt niet bij aan het vinden van 'echt' werk. Dat zegt Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).
Het SCP concludeerde deze week in een vernietigend rapport dat de Participatiewet er nauwelijks toe leidt dat meer langdurig werklozen of mensen met een handicap een baan vinden. De wet uit 2015 moest ervoor zorgen dat meer mensen vanuit een uitkering of een sociale werkplaats een gewone baan krijgen.
Dat is dus grotendeels mislukt. "Daarom moet de vrijblijvendheid eraf", zegt Van Ark over de tegenprestaties. Nu zijn gemeenten nog vrij om te bepalen of iemand met een uitkering wel of niet een tegenprestatie moet leveren. Van Ark schrijft aan de Tweede Kamer dat mensen in de bijstand straks een passend, niet-vrijblijvend aanbod krijgen voor een studie, stage of werktraject.
Maar SCP-directeur Putters zegt tegen Nieuwsuur dat de staatssecretaris hiermee een verkeerde conclusie trekt. "Wij constateren heel duidelijk: wij hebben niet kunnen constateren dat een verplichting bijdraagt aan het vinden van werk. En dat was wel de doelstelling."
'Dwang werkt niet'
"Nou kunnen politici dat om andere redenen toch wel willen, dat is aan de politiek", aldus Putters. "Ze zeggen 'je krijgt een uitkering, doe er maar iets voor'. Maar als SCP concluderen wij: dwang als zodanig werkt niet voor het vinden van regulier werk. De politiek moet in de spiegel kijken en niet proberen dit grote probleem te lappen met halfslachtige oplossingen."
Gemeenten reageerden ook al kritisch op de plannen van Van Ark. Een verplichting zou te veel uitgaan van een negatief mensbeeld, veel geld kosten en niet leiden tot een hogere uitstoom uit de bijstand, aldus de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
Maatwerk
Hoe krijgen we dan wél meer uitkeringsgerechtigden aan het werk? Het SCP pleit voor maatwerk. Er wordt nu nog te weinig gekeken "naar de diversiteit aan mensen met een uitkering", aldus Putters. Grote groepen, zoals mensen met gezondheidsklachten en jonggehandicapten, zijn moeilijk met een verplichting naar de arbeidsmarkt te leiden.
Er zit bovendien een "perverse prikkel" in de wet. Doordat gemeenten en werkgevers een premie krijgen voor het aan het werk helpen van mensen met een uitkering, helpen ze vooral de meest kansrijken, oftewel mensen met een relatief lichte beperking.
"Er moet heel veel gebeuren, dit gaat niet vanzelf", zegt Putters. Onder meer moet er iets in de plaats komen van de wegbezuinigde sociale werkplaatsen om contacten met werkgevers te houden. "Een heleboel werkgevers willen wel mensen met een handicap aannemen, maar in de praktijk gebeurt het veel te weinig. Er is bereidheid, maar ze kennen niet altijd de weg."
Meer geld
Daarnaast moet de perverse prikkel worden rechtgezet, het systeem eenvoudiger gemaakt en de doelgroepen beter in beeld worden gebracht. En waarschijnlijk moet er ook meer geld naar re-integratie, zegt Putters. "Deze operatie begon met een bezuiniging van 1,7 miljard euro. Dan moet je niet verbaasd zijn dat je de moeilijkste gevallen niet kunt helpen."
Kim Putters was te gast in Nieuwsuur:
