Een bekentenis afleggen voor een moord die je niet hebt gepleegd. Het klinkt onwaarschijnlijk, en toch kan het gebeuren als de politie gebruik maakt van een gewiekste undercovermethode die in Nederland steeds meer aan terrein wint: de Mr. Big-methode.
Dat zegt Tim Moore, een gerenommeerde Canadese rechtspsycholoog die Nederland waarschuwt voor het op grote schaal inzetten van deze methode zonder waarborgen en controlemethodes.
Bij de methode, die uit Canada is overgewaaid, spant de politie een meestal crimineel web rond een verdachte. De persoon wordt geld en aanzien beloofd en lijkt ineens door zogenaamde nieuwe vrienden een gouden toekomst te hebben.
Ergens in dit proces wordt de verdachte door de undercoveragenten, die hij op dat moment volkomen vertrouwt als bevriende criminelen, geconfronteerd met een 'oude' zaak waar hij mogelijk van wordt verdacht.
Twee keer in Nederland
In Nederland zijn intussen twee zaken waarbij verdachten in zogeheten cold cases door deze methode een belastende verklaring hebben afgelegd. In een van deze gevallen kreeg een verdachte van de zogenoemde Posbankmoord met de methode te maken.
In het andere geval, uit 2011, werd Wim S. veroordeeld voor de moord op zijn vriendin. In deze zaak bouwde de politie een ICT-netwerk op dat Wim gouden klussen belooft als ICT-beveiliger. In een luxe villapark op Marbella wordt Wim S. een mooie toekomst beloofd, als hij nog wel even vertelt hoe die moord op zijn vriendin is gegaan.
Als hij na lang ontkennen alsnog toegeeft, blijkt dat zijn criminele vrienden undercoveragenten zijn. Als hij niet 'eerlijk' is over de moord, zo zeggen ze, zullen ze hem uitsluiten van de nieuwe aantrekkelijke deals.
Vorige maand werd bekend dat de advocaat-generaal van de Hoge Raad de Mr. Big-methode toelaatbaar acht als bewijs in de zaak van Wim S. Als de Hoge Raad dit advies overneemt, staat in Nederland de deur open voor de omstreden methode.
Je kunt iemand alles laten bekennen als je maar genoeg druk uitoefent en je iemand maar bang genoeg maakt.
De Mr. Big-methode leidt in Canada al vaak tot bekentenissen. Professor Moore waarschuwt Nederland dat het in Canada regelmatig tot valse bekentenissen komt als er geen goede waarborgen zijn.
"Je kunt iemand alles laten bekennen als je maar genoeg druk uitoefent en je iemand maar bang genoeg maakt'', aldus Moore. De verdachte heeft om te beginnen geen enkel idee dat hij met de politie praat. Als zijn nieuwe vriendenkring maar lang genoeg van hem eist te bekennen, dan doet uiteindelijk iedereen dat. Want zijn verklaring lijkt ongevaarlijk, zo denkt de verdachte.
Wieteke Drummen is de advocaat van een verdachte die werd veroordeeld in De Posbankmoord. Het onderzoek naar de moord op de Veluwe lag jarenlang stil, maar na het inzetten van de Mr. Big-methode kon een verdachte worden veroordeeld.
''Mijn cliënt werd 75 duizend euro beloofd als hij meedeed in een grote pillendeal. Hij dreigde dat te geld niet te krijgen als hij niet verklaarde dat hij betrokken was bij de moord op Alex Wiegmink", aldus Drummen. Volgens Drummen is met de methode het recht op een eerlijk proces in gevaar.
Maarten Klok, die als een van de weinigen onderzoek deed naar het gebruik van de methode, zegt dat er in Nederland nauwelijks waarborgen zijn die garanderen dat een verdachte geen valse bekentenis aflegt. Klok vindt dat minimaal het hele undercovertraject op video moet worden vastgelegd.
"Het is voor een rechter relevant dat hij weet hoe een eventuele bekentenis tot stand gekomen is in het soms maanden durende traject. Nu heeft hij alleen de schriftelijke verslagen van de politie. Daaraan ontbreekt heel veel", aldus Klok.
Tactieken verraden
Het Openbaar Ministerie is zich bewust van de risico's die aan de undercovermethode zitten. "Je moet altijd rekening houden met valse bekentenissen, net als bij een verhoor. Bovendien moet je oppassen dat je geen ongeoorloofde druk mag uitoefenen", zegt officier van justitie Bart den Hartigh.
Maar het OM vindt het niet nodig, zoals in Canada, de hele undercovermethode op video vast te leggen. Volgens Den Hartigh is het Nederlandse rechtssysteem anders en wordt er tijdens het proces veel waarde gehecht aan de uitspraken en de schriftelijke verslaglegging van de infiltranten. "Bovendien brengen we met de video-opnames de infiltranten in gevaar en bestaat de kans dat we onze tactieken verraden."
Een belangrijke waarborg dat de undercovermethode betrouwbaar is volgens Den Hartigh dat de infiltranten zelf niks weten van de zaak. Ze kunnen de dader dus geen daderkennis in de mond leggen, aldus de officier van justitie.
Als de Hoge Raad binnenkort het positieve advies van de advocaat-generaal in de zaak van Wim S. overneemt, is dat volgens het OM een belangrijk signaal dat de methode op grotere schaal kan worden toegepast. "Maar het blijft iets voor ernstige misdrijven. Het is een zwaar middel." Over het aantal undercoveroperaties dat er op dit moment loopt wil Den Hartigh niks zeggen.
