Arbeidsmigranten die op WW-vakantie gaan naar het thuisland. Schimmige tussenpersonen die honderden fraudeurs helpen met valse adressen en nepsollicitaties. En uitkeringsinstantie UWV die amper controleert, niet reageert op waarschuwingen uit de eigen organisatie en samenleving, en het nalaat om structurele maatregelen te nemen.
Vanmiddag wachtte minister van Sociale Zaken Wouter Koolmees een zwaar debat over de problemen. Kamerleden vinden de fraude onacceptabel en een deel wil een parlementair onderzoek. Koolmees heeft de Kamer nu toegezegd dat er bij het UWV meerdere onderzoeken plaats gaan vinden naar aanleiding van de berichtgeving van Nieuwsuur over grootschalige fraude door Poolse werknemers.
Uitgebreide onderzoeken
"Er komt meer persoonlijk contact met de uitkeringsaanvragers, eventueel met een tolk. Er komt meer controle op tussenpersonen zoals uitzendbureaus. En er wordt gecontroleerd of de uitkeringsaanvrager zijn werkloosheid niet zelf heeft veroorzaakt", zegde de minister toe aan de Kamerleden.
Ook komt er een extern onderzoek naar de bedrijfscultuur, omdat medewerkers hebben aangegeven vermoedelijke fraudegevallen niet te durven melden. De effectiviteit van de interne onafhankelijke onderzoeksdienst van het UWV wordt ook onderzocht. Net als de communicatie tussen het UWV en het ministerie.
Hieronder de belangrijkste vragen en thema's rond de WW-fraude.
Op zoek naar fraude in de eigen data
Het UWV heeft een schat aan informatie over werkgevers en werknemers, boordevol aanwijzingen voor mogelijke fraude. Toch doet de uitkeringsinstantie daar weinig mee. René Veldwijk, die het systeem bouwde, zei daarover: "Een beetje goede programmeur heeft in een halve dag alle gekke gevallen sinds 2006 in een overzichtje staan, dan kan handhaving gaan aanbellen om door te vragen."
Koolmees liet gisteren in een brief aan de Kamer weten dat hij zulke data-analyses gaat laten uitvoeren. "Eindelijk", zeggen handhavers die weten hoeveel interessante informatie dat kan opleveren. Maar hoe die analyses eruit komen te zien, schrijft Koolmees niet.
Gaat het UWV alleen in nieuwe informatie op zoek? Of wordt er ook gekeken of er in het verleden is gefraudeerd? Dat kan behoorlijk schadelijk uitpakken voor zowel de uitkeringsinstantie als het ministerie. Het hangt sterk van de uitvoering af of het ook echt wat gaat opleveren. Het zou interessant zijn als het UWV dat op een transparante manier doet, waarbij experts van buiten kunnen meekijken hoe er wordt gezocht, en wat de resultaten zijn.
Met 61 man in een eengezinswoning
Een arbeidsmigrant met een werkloosheidsuitkering die stiekem naar zijn thuisland wil, heeft hier in Nederland een vals adres nodig om WW te ontvangen. Dat leidt tot grootschalige adresfraude. In Tilburg vroegen 61 Polen WW aan op een adres waar ze niet woonden: een eengezinswoning. Het UWV keerde wel alles uit. Dat kan omdat het UWV al sinds jaar en dag een eigen adresadministratie voert, en tegen alle regels in geen gebruik maakt van de officiële adressen van gemeenten.
Koolmees heeft de Kamer laten weten dat hij wil dat het UWV meer gebruik gaat maken van het adressenbestand van gemeenten. Dat klinkt goed, maar onze bronnen zijn bang dat het in de praktijk weinig voorstelt. En met reden: al jaren weigert het UWV samen te werken met gemeenten.
De bronnen wijzen erop dat voormalig minister Henk Kamp (Sociale Zaken) na de ontdekking van grote aantallen fraudeurs in Amsterdam ook al met zulke plannen naar de Kamer is gegaan. Daar is sindsdien niets meer van gehoord. Ook de plannen van Koolmees laten ruimte voor het UWV. Het mag nog steeds een eigen adresadministratie blijven voeren. De vraag is of Koolmees zijn plannen aanscherpt in het debat.
Wie controleert of uitkering rechtmatig is?
Het UWV keert jaarlijks een enorme hoeveelheid geld uit aan werklozen, zieken en arbeidsongeschikten: 20 miljard euro. Zelf zegt de organisatie dat 99,2 procent van die uitkeringen "rechtmatig" is, dus terecht is uitgekeerd. Maar wie controleert dat? Het College van Toezicht Sociale Verzekeringen deed dat vroeger, maar dat is in 2002 opgeheven.
De Algemene Rekenkamer controleert overheidsinstellingen en deed recent wel onderzoek bij het UWV. In het rapport daarover neemt de Rekenkamer het percentage van 99,2 procent over. Desgevraagd zegt de Rekenkamer dat dat cijfer niet is gecontroleerd, en dat de Rekenkamer geen antwoord kan geven op de vraag hoe betrouwbaar dat is.
Omdat het UWV een zelfstandig bestuursorgaan is, heeft de Algemene Rekenkamer naar eigen zeggen niet de taak om de rechtmatigheid van de uitkeringen na te gaan. Dat gebeurt ook niet door een externe accountant. Het UWV kan dus zonder controle van buitenaf 20 miljard euro uitgeven. Volgens Koolmees is er desondanks voldoende toezicht. Vanmiddag moet blijken of de Kamer daar hetzelfde over denkt.
Via Nieuwsuur hoort Kamer over fraude
Binnen het UWV heerst een cultuur van wegkijken bij fraude, vertellen tal van bronnen aan Nieuwsuur. Medewerkers moeten vooral snel beslissen over uitkeringsaanvragen. Het uitzoeken van fraudesignalen is ingewikkeld, kost tijd en moet vermeden worden, krijgen ze te horen van leidinggevenden.
Waarschuwingen en concrete tips van buitenaf worden volgens het UWV "allemaal" behandeld, maar veel mensen laten Nieuwsuur weten dat ze van het kastje naar de muur worden gestuurd als ze fraude melden. De instantie kwam overigens wel in actie toen Nieuwsuur berichten van het intranet publiceerde. Er werd een intern onderzoek gestart naar het lek, tot nu toe zonder resultaat. Koolmees heeft in reactie hierop geschreven dat dat wegkijken volgens hem wel meevalt, maar toch wil hij mensen van buitenaf laten meelopen bij het UWV.
Wat ook opvalt is dat de uitkeringsinstantie, voor zover bekend, niet eerder alarm heeft geslagen over de fraudes. Het lijkt erop dat het UWV volgzaam doet wat het ministerie opdraagt, en er geen belang in ziet om dit soort praktijken te melden. Ongetwijfeld wil de Kamer weten waarom het via Nieuwsuur moet horen van de fraudes, terwijl die ook binnen de muren van het UWV al lang en breed bekend zijn.
