Het ministerie van Justitie en Veiligheid sluit met een nieuwe naam en een nieuwe minister het turbulente jaar 2017 af. Minister Ferdinand Grapperhaus volgde eind oktober Stef Blok op en is daarmee de derde minister van Justitie dit jaar (een record), want in januari trad VVD-minister Ard van der Steur af. Dat deed hij na vergeefse pogingen de politieke erfenis van het duo Ivo Opstelten en Fred Teeven op te ruimen.
Na jaren van deze VVD-bewindslieden met een focus op pragmatische veiligheid, lijken de principes van de rechtsstaat nu weer terrein te kunnen gaan winnen. Dat is nodig, want de chaos waarin het ministerie zich aan het begin van dit jaar nog bevond, was groot. Die chaos wordt het best verwoord door de ambtenaren zelf.
Normaal doen die dat alleen off-the-record in vertrouwelijke gesprekken met journalisten. Maar dit document biedt een uitzonderlijk en wellicht deprimerend inkijkje in het denken van de doorgaans anonieme Justitie-ambtenaren. Het is een vertrouwelijk medewerkersonderzoek van november 2016, waarin ambtenaren de mogelijkheid kregen anoniem opmerkingen te maken over hun werkgever.
Met name de tientallen citaten over de cultuur en werkwijze stemmen treurig. Ambtenaren spreken van een 'angstcultuur', 'gebrek aan vertrouwen', 'te weinig zelfreinigend vermogen', 'tegenwerken in plaats van meewerken', 'een angstcultuur', enzovoorts.
Het was tegen die achtergrond dat minister Ard van der Steur zijn laatste strijd met de Tweede Kamer aanging. Er waren al affaires over onder meer een foto van Volkert van der G. en over een ontslagen MH17-patholoog. Maar het was uiteindelijk toch nog een keer de bonnetjesaffaire over de Teevendeal die Van der Steur politiek de kop kostte.
Nieuwsuur onthulde enkele dagen voor zijn aftreden dat ook Van der Steur persoonlijk er aan had bijgedragen dat het ministerie jarenlang de waarheid had toegedekt tijdens de bonnetjesaffaire. Niet alleen door eerst ten onrechte de ICT-ers er de schuld van te geven dat het bonnetje nooit gevonden werd, maar ook door belangrijke informatie voor de Kamer achter te houden.
Premier uit de wind gehouden
Even leek de bonnetjesaffaire ook premier Rutte nog politiek te gaan raken door onthullingen in Nieuwsuur en in het boek De Rekening voor Rutte over Fred Teeven's oude deal met drugscrimineel Cees H..
De premier bleek zich namelijk al die jaren daarvoor veel gedetailleerder te hebben bemoeid met de zaak dan hij de Kamer had doen geloven. Maar voordat de Tweede Kamer zich op de rol van Rutte kon toespitsen, was het Ard van der Steur die zijn premier uit de wind hield door tijdens het debat zijn aftreden bekend te maken. Het debat met Rutte werd daarna nooit meer gevoerd.
Meer lijken in de kast
Hierna kon het boek over het bonnetje en de Teevendeal definitief worden gesloten met Ard van der Steur als het laatste slachtoffer in de affaire. Maar daarmee waren de problemen zoals die zo treffend blijken uit het medewerkersonderzoek natuurlijk niet in een klap opgelost.
Dat er meer lijken in de Justitiekasten liggen bleek nog deze maand met de onthullingen over de gemanipuleerde WODC-onderzoeken.
Die nieuwe affaire kan echter ook bewijzen of het nieuwe ministerie en de nieuwe minister echt een andere koers willen gaan varen. Dat minister Grapperhaus openlijk erkende dat er dingen niet goed gegaan waren, was in ieder geval een belangrijke hoopgevende trendbreuk met de opstelling van de bewindslieden in de voorgaande kabinetten Rutte.
En mocht ook blijken uit nieuwe interne medewerkersonderzoeken dat de sfeer er binnen het ministerie op vooruit is gegaan, dan nodig ik iedere justitieambtenaar uit om me die (of andere) stukken toe te sturen via bas.haan@nieuwsuur.nl. Op een mooi 2018!
