Drie weken geleden kwam de Teevendeal-affaire opnieuw in de publiciteit met het verschijnen van het boek De rekening voor Rutte van Nieuwsuur-verslaggever Bas Haan. Nu de storm weer is gaan liggen is de vraag: is het definitief voorbij? En de politieke vraag die daar onlosmakelijk mee verbonden is: wat wist Rutte?
Bas Haan blikt terug op de afgelopen drie weken.
Op maandag 6 februari nam Ard van der Steur afscheid van zijn ministerie in het bedrijfsrestaurant op de derde etage van het departement. Na zijn afscheidsspeech liet Van der Steur - net als anderhalve week eerder in de Tweede Kamer toen hij zijn vertrek bekend maakte - zijn emoties de vrije loop: hij viel zijn vrouw huilend in de armen.
Wat de vertrekkend minister veel minder liet zien - evenmin in de Tweede Kamer - was begrip voor de kritiek op hem. Hij toonde zich "verbaasd over de vele incidenten" waarbij hij zich steeds in debatten moest verantwoorden. Daarbij beklaagde hij zich er tijdens zijn toespraak over dat in die debatten "feiten en fictie door elkaar liepen".
Van der Steur legde de schuld vervolgens buiten hemzelf door ook zijn "verbazing" uit te spreken over "gebrek aan loyaliteit" van ambtenaren die "vertrouwelijke stukken lekken aan derden". Volgens Van der Steur hebben die ambtenaren met gebrek aan loyaliteit daarmee het departement en alle andere ambtenaren "beschadigd".
Hij lijkt, net als de rest van de VVD - de partij die nu eenmaal alle hoofdrolspelers voor de affaire leverde - zich dus vooral als slachtoffer van de Teevendeal-affaire te zien.
Complot
Eerder was er al VVD-minister Edith Schippers, die een complot met duistere "krachten" zag waarmee de VVD een hak zou worden gezet. Fred Teeven zelf bleef lange tijd het verhaal verspreiden dat de hele affaire de wraak van criminelen betrof.
En ook nu waren er weer vergelijkbare reacties: VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra nam het stokje van Schippers over om erop te wijzen dat de affaire weer vlak voor de verkiezingen losbarstte. En VVD-minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert stelde op haar beurt vast dat een crimineel weer in zijn vuistje aan het lachen was.
Het leidde vooral af van de feiten, die helder waren en waar geen inhoudelijk weerwoord op volgde. Maandag 23 januari brachten de NOS en Nieuwsuur het belangrijkste nieuwsfeit uit het boek De rekening voor Rutte naar buiten: de email van toenmalig Kamerlid Van der Steur waaruit bleek dat hij als Kamerlid informatie voor zijn collega-Kamerleden had achtergehouden en daar later als minister over had gelogen.
Het ging om de miljoenenbedragen van de Teevendeal zoals Teeven zich die tot achter de komma herinnerde, terwijl het kabinet al die tijd volhield dat hij "onvoldoende herinneringen" had.
Er ligt een serieus boek van een serieuze journalist. Het is terecht dat we daar met z'n allen aandacht aan besteden.
De nieuwe onthullingen leidde drie dagen later tot het Kamerdebat over de kwestie met minister Van der Steur en premier Mark Rutte.
"Niet waar en bovendien geen nieuws", luidde de verdediging van het ministerie van Veiligheid en Justitie en van de premier. Dat was exact dezelfde reactie die Nieuwsuur continu op alle onthullingen over de Teevendeal te horen kreeg. Iedere keer bleek die verdediging onhoudbaar en uiteindelijk averechts te werken. Ook nu zou die reactie als een boemerang terugslaan. Al probeerde Rutte de ontkenning van de feiten dit keer nog met een soort van charme-offensief te omkleden.
"Er ligt een serieus boek van een serieuze journalist. Het is terecht dat we daar met z'n allen aandacht aan besteden", zei Rutte tijdens het debat. Maar een dag later zei Rutte op Radio 1 dat hij het boek niet gelezen heeft en dat ook niet gaat doen.
Geheim
De enige kritiek uit vooral de VVD-kring betreft de timing. Waarom ik het nieuws (dat volgens diezelfde critici dus eigenlijk geen nieuws was) bewaard had voor mijn boek?
Het antwoord is heel eenvoudig. In juni, vlak na het verschijnen van het laatste onderzoek van de commissie-Oosting, tekende ik het contract voor het boek. Zes maanden later lag het in de winkel, sneller kon ik niet schrijven. Ik nam in overleg met de hoofdredactie onbetaald verlof voor het boek, zodat ik er fulltime aan kon werken.
De keus voor een boek is ook de journalistieke keus voor de vorm: die van een uitgebreide reconstructie. Dat betekent dat je zoveel mogelijk informatie verzamelt - ook nieuwe - om een zo compleet mogelijke reconstructie te maken. In september kreeg ik de email van Van der Steur in handen, die ik in het boek heb verwerkt.
In januari begon ik weer bij Nieuwsuur en heb ik het nieuwsverhaal over de email gemaakt. Een email, voor alle duidelijkheid, die wel bekend was bij de commissie-Oosting, maar die nog steeds geheim was. Niet openbaar en dus nieuws.
Het brengen van dat nieuws was dus geen kwestie van nieuws bewaren, het was het resultaat van zorgvuldige journalistiek.
Twijfel
Het gebrek aan een inhoudelijk verweer zorgde ervoor dat een groot deel van de Kamer moeite had minister Van der Steur en premier Rutte tijdens het debat nog te geloven. En nu is de vraag of de schade nog groter zal worden. Want aan het eind van het debat kwam de premier opnieuw in de problemen.
Hij moest erkennen dat niet alleen het toenmalig Kamerlid Van der Steur exact op de hoogte was van de herinneringen van Teeven - precies die informatie die gedurende de hele affaire geheim werd gehouden voor de Tweede Kamer - ook zijn eigen raadadviseur had de mail met die herinneringen van Teeven erin gekregen. Hij had hem alleen niet met de premier gedeeld, zo hield Rutte vol.
Maar tijdens het debat werd door een groot deel van de Kamer openlijk getwijfeld aan het verhaal van Rutte. Zeker toen hij moest erkennen dat nóg vier andere ambtenaren van het ministerie van Algemene Zaken de mail in hun bezit kregen. Nog vier medewerkers van Rutte die de exacte herinneringen van Teeven in hun mailbox hadden op het moment dat de Kamer om die informatie vroeg en het bonnetje nog niet gevonden was.
Geloofwaardigheid
Ik weet inmiddels wie die vier ambtenaren zijn. Het zijn precies de mensen die de hele kwestie maximaal gevoelig maken voor de geloofwaardigheid van Rutte. Zijn raadadviseur stuurde de mail namelijk behalve aan diens persoonlijke medewerker ook door aan de drie allerbelangrijkste mensen in de ambtelijke inner circle van de premier: de plaatsvervangend secretaris-generaal, zijn persoonlijk politiek assistent en de directeur-generaal van de Rijksvoorlichtingsdienst.
Plaatsvervangend secretaris-generaal Bart van Poelgeest is inhoudelijk gezien een van de belangrijkste ambtenaren in dit dossier. Hij begeleidde de premier bijvoorbeeld ook bij de formele gesprekken die Rutte met de commissie-Oosting voerde. Rutte's politiek-assistent Sophie Hermans - momenteel kandidaat-Kamerlid voor de VVD - wordt bij alle gevoelige zaken voor de premier betrokken. Maar ook de baas van de Rijksvoorlichtingsdienst, Stephan Schrover, kreeg de mail op zondagavond 8 maart. Nog voordat het bonnetje gevonden was.
WOB
Op dit moment loopt er een WOB-verzoek (Wet Openbaarheid Bestuur) van Nieuwsuur bij Algemene Zaken. Nieuwsuur wil de begeleidende tekst van de e-mails krijgen. Maar los van dat WOB-verzoek heb ik al bevestigd gekregen wie de mail - met daarin de geheime bedragen die Teeven zich zo precies herinnerde - allemaal ontvingen.
Door het WOB-verzoek dat ik indiende, zijn er allerlei ambtenaren van het ministerie van Veiligheid en Justitie weer in de stukken gedoken. Dat is op zich niet heel ingewikkeld, want alle informatie staat op twee laptops die op het departement 'de Oosting-laptops' genoemd worden. Die laptops liggen, in met zegels gesealde plastic zakken alsof het gevoelig bewijsmateriaal betreft, afzonderlijk van elkaar in kluizen op het ministerie.
De e-mails waar ik in de WOB om vroeg, staan op de 'Oosting I-laptop'. Maandag 6 februari werden die e-mails op verzoek van Algemene Zaken van die laptop gehaald. In plaats van ze op basis van de WOB vrij te geven, kreeg ik diezelfde dag de schriftelijke bevestiging dat ik binnen vier weken een besluit op het WOB-verzoek zou krijgen.
Maar de belangrijkste informatie heb ik dus al bevestigd gekregen: de raadadviseur van de premier mailt die cruciale geheime informatie op 8 maart 2015 - voor het bonnetje gevonden is - door naar de belangrijkste spindoctor van de premier, naar diens politiek-assistent en naar de hoogste ambtenaar op het dossier.
Cruciale vraag
De stelling van Rutte dat hij er nooit van heeft gehoord, is daarmee op z'n minst opmerkelijk. Alle belangrijke adviseurs van de premier zijn namelijk al bijna twee jaar in het bezit van de exacte details over de herinneringen van Teeven. Ze deden daar niets mee in het weekend dat het bonnetje gevonden werd. Maar ze deden er ook niets mee toen de commissie-Oosting onderzoek deed, toen het onderzoeksrapport verscheen, toen daar over gedebatteerd werd, en toen er een tweede onderzoek gedaan werd met opnieuw een rapport en een debat.
Al die tijd bleef geheim dat Rutte’s topadviseurs van Algemene Zaken de mail in hun bezit hadden. Rutte zelf beweert tot op de dag van vandaag dat hij hiervan nooit op de hoogte is gesteld. Het is de vraag of de Kamer dat standpunt vanuit staatsrechtelijk oogpunt accepteert. Want als zijn raadadviseur, zijn politiek-assistent, de Rijksvoorlichtingsdienst - en daarmee de ambtelijke top van Algemene Zaken - ergens van op de hoogte is, dan wordt de politieke vraag voor de Kamer of Rutte het had móeten weten.
Voordat die cruciale vraag tijdens het debat door de Kamer behandeld kon worden, stapte Van der Steur op en was het debat afgelopen.
Onbeantwoord
Na twee commissies-Oosting, is de rekening die Rutte inmiddels voor de Teevendeal heeft betaald met weer een gevallen minister, nog hoger geworden dan hij al was. Daarnaast zijn er nog vragen en potentiële problemen bij gekomen.
Zo blijft de vraag onbeantwoord waarom de opvolger van Van der Steur, VVD-minister Stef Blok (na het aftreden van minister Ivo Opstelten ook al even minister van Veiligheid en Justitie), in 2015 een cruciaal document in de Teevendeal-affaire achterhield (zie onder meer pagina 176 van mijn boek). Blok kreeg namelijk al in maart 2015 een memo in handen over de vindplaats van ‘het bonnetje’, maar deelde die informatie nooit met de Kamer of de commissie-Oosting I.
Na afgelopen weekend kwamen er vanuit de Kamer vragen over de aanstaande benoeming van Fred Teeven tot Staatsraad bij de Raad van State. Waarom besluit het kabinet-Rutte juist deze jurist voor te dragen voor een staatsrechtelijke waakhondfunctie, terwijl hij zich als bewindspersoon zelf niet hield aan de staatsrechtelijke grenzen van zijn positie (zie onder meer pagina’s 115-118 en 185-186 van mijn boek)?
Met de belangrijkste en nog openstaande vraag, of de Kamer accepteert dat Rutte vol blijft houden dat hij van niets wist, moet het totaal van de rekening voor Rutte dus nog opgemaakt worden.