Zes vragen (en antwoorden) over de chaos gisteren in Zuid-Korea

De Zuid-Koreaanse president Yoon kwam gisteren geheel onverwacht met de aankondiging van de staat van beleg in zijn land. Wat volgde was een avond en nacht vol chaos en onduidelijkheden, die eindigde met het intrekken van de militaire noodtoestand door diezelfde president. Zes vragen en antwoorden over de situatie in Zuid-Korea.

Wat is er gisteren gebeurd?

In een onaangekondigde televisietoespraak riep president Yoon Suk-yeol de staat van beleg uit. Dat betekende dat het parlement en in feite de hele politiek buiten spel werden gezet. Yoon beweerde dat de oppositie er alles aan deed om de regering te dwarsbomen en het landsbestuur plat te leggen. Bovendien beschuldigde hij de oppositie, die de meerderheid heeft in het parlement, van sympathiseren met aartsvijand Noord-Korea.

Bekijk hier een deel van de toespraak:

Niet lang daarna slaagde het parlement erin om een motie aan te nemen die de staat van beleg moest opheffen. Het leger handhaafde de noodtoestand totdat Yoon die zelf zou intrekken, wat uren later pas gebeurde. Inmiddels is door de oppositie een afzettingsprocedure gestart tegen Yoon.

Waarom kwam dit als een schok?

Zuid-Korea wordt gezien als een stabiele en welvarende democratie, maar dat is het lang niet geweest. Het is een relatief jonge democratie. De laatste keer dat het land de militaire noodtoestand afkondigde was in 1979, nadat een coup werd gepleegd en de militaire leider werd vermoord. Zuid-Korea leefde toen al decennialang in een militaire dictatuur en dat werd na 1979 voortgezet.

Uiteindelijk konden de Zuid-Koreanen zich in 1987 daaraan ontworstelen en werd het een democratie. "Deze actie brengt zoveel associaties met die donkere periode terug", zei hoogleraar Koreastudies Remco Breuker in NOS Met het Oog op Morgen.

Direct na de toespraak uitten veel mensen dan ook hun ongeloof. "Dit was een actie die ik niet had verwacht in het Zuid-Korea van de 21ste eeuw", zei een Zuid-Koreaanse student gisteren bijvoorbeeld tegen de BBC.

Mensen op straat zijn verbijsterd over wat er in hun land is gebeurd:

Wat wilde Yoon met zijn actie bereken?

Breuker stelt dat Yoon al lang onder politieke druk staat. Zo'n 19 procent van de bevolking steunt hem nog en de oppositie heeft de meerderheid in het parlement. Breuker ziet de actie van de president als een wanhoopsdaad. Zo is de begroting van zijn kabinet door het parlement "in stukken gesneden".

Ook ligt zijn vrouw onder vuur vanwege tal van schandalen. Zo heeft ze een handtas van 2000 euro als cadeau aangenomen. De Zuid-Koreaanse anti-fraudewet bepaalt dat bestuurders, en echtgenoten, geen giften van meer dan 700 euro mogen aannemen.

Verder zijn er medestanders van Yoon die midden in een afzettingsprocedure zitten en werd er al gesproken over een afzettingsprocedure tegen Yoon zelf. "Hij dacht waarschijnlijk dat dat niet tegen te houden is, dus dan moet je een andere manier vinden. Dit was blijkbaar de oplossing", zegt Breuker.

Buitenlandse media zien zijn actie eveneens als een laatste poging om grip te houden op de macht. Sinds zijn aantreden in 2022 is er volgens de BBC geen maand voorbijgegaan zonder controverse. Zo kreeg hij kritiek op hoe zijn kabinet reageerde op de verdrukking tijdens een Halloweenfeest in 2022 waarbij 159 mensen om het leven kwamen.

Maar een heel duidelijke reden waarom hij overging tot deze stap is er niet. "Ik kan het ook niet verklaren", zegt Breuker. "Dit is geen rationele, goed doordachte zet."

Wat betekent dit voor de positie van Yoon?

De kans is groot dat Yoon spoedig zelf opstapt en anders wordt afgezet. De grootste oppositiepartij en vijf andere partijen hebben vandaag een wetsvoorstel ingediend waarin ze oproepen tot de afzetting van Yoon. Een stemming over het wetsvoorstel kan vrijdag of zaterdag plaatsvinden. "Dan gebeurt er eigenlijk waar hij voor vreesde en waarom hij waarschijnlijk de coup probeerde te plegen: dan wordt hij afgezet en waarschijnlijk vervolgd", aldus Breuker. Dan kan hij rekenen op een celstraf, verwacht de hoogleraar.

Dat kan snel gaan, verwacht Breuker. Er is een grote overeenstemming dat Yoon het land niet moet leiden. Breuker denkt dat er op korte termijn een interim-president wordt aangesteld en dat er binnen een paar maanden nieuwe verkiezingen worden gehouden.

Wat betekent dit voor het land?

"Zuid-Korea heeft laten zien dat het een klap kan hebben als het gaat om de democratie", zegt Breuker. De oppositie reageerde volgens hem snel en adequaat.

"Vooral de voorzitter van het parlement heeft daarin een grote rol gespeeld. Mensen zijn snel bij elkaar geroepen en het gebouw werd gebarricadeerd tegen troepen die Yoon wilde inzetten. Er werd meteen gestemd, waardoor ze Yoon in het nauw hebben kunnen drijven."

Breuker kent Zuid-Korea als een land dat weet wat er gebeurt als je de democratie verliest: "Weg is je vrijheid."

Er werd vandaag gedemonstreerd tegen Yoon:

En voor het buitenland?

Hoewel Yoon in zijn eigen land niet populair is, wordt zijn buitenlandbeleid over het algemeen als positief ervaren. Zo zocht hij toenadering tot Japan. Ook steunde hij Oekraïne in de strijd tegen Rusland en was hij fel tegen de door Noord-Korea ingezette troepen in die strijd. Hij noemde die troepenverplaatsing "een ernstige bedreiging" voor Zuid-Korea en de gehele internationale gemeenschap.

Zuid-Korea is van oudsher zeer terughoudend met militaire steun aan een ander land. Maar vanwege de zorgen om Noord-Koreaanse troepen overwoog het land zelfs om wapens te leveren aan Oekraïne, terwijl onder de Zuid-Koreaanse wet het verboden is om dat te doen aan een land in oorlog.

De vraag is nu of de volgende president er ook zo in zal staan. De oppositie denkt daar volgens Breuker "toch echt anders over". Een ander beleid kan gevolgen hebben voor de steun aan Oekraïne.

Bekijk hier hoe de chaotische dag verliep in Zuid-Korea: