Ambtenaren waarschuwden al vroeg voor rol Laurentien in hersteloperatie

• 

  Renee van Hest

  Onderzoeksredactie

Terwijl de afhandeling van de Toeslagenaffaire nog altijd voortsleept, zijn er nieuwe vragen ontstaan over hoe prinses Laurentien vorig jaar zo'n prominente rol kon krijgen binnen deze uitvoeringsoperatie.

Zij ontwikkelde 'de methode-Laurentien' en mocht met haar stichting duizenden gedupeerden van het Toeslagenschandaal helpen bij het aanvragen van een schadevergoeding. Nu blijkt dat ambtenaren waarschuwden voor deze samenwerking nog voordat het contract met de prinses was gesloten. Dat blijkt uit interne documenten die Nieuwsuur verkreeg met een beroep op de Wet open overheid (Woo).

De nota van juni vorig jaar is gericht aan de toenmalig staatssecretaris van Financiën Aukje de Vries (VVD). Zij bereidt zich op dat moment voor op een ontmoeting met prinses Laurentien. Het ministerie voert op dat moment onderhandelingen die een maand later uitmonden in een contract. Haar stichting mag dan een pilot ontwikkelen voor deze alternatieve schadeafhandeling voor Toeslagenouders.

Er leven twijfels onder ambtenaren, blijkt nu. Zij schrijven aan De Vries dat een samenwerking tussen de overheid en het Koninklijk Huis "gevoelig" ligt. Het is bovendien "niet wenselijk" dat Laurentien "het boegbeeld wordt". Dit alles is op dat moment nog niet besproken met de prinses en later ook niet met de Tweede Kamer.

"Gelukkig dat ambtenaren deze belangrijke risico's hebben gezien", zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. "Tegelijkertijd is het niet best dat deze belangrijke adviezen zijn genegeerd", voegt emeritus hoogleraar Staatsrecht Paul Bovend'Eert toe: "Het ministerie had deze adviezen moeten opvolgen. Want uiteindelijk is het logischerwijs uitgelopen op een debacle voor de prinses."

Desondanks kan Laurentien oprichter en tevens voorzitter worden van Stichting (Gelijk)waardig Herstel (SGH). Bovendien blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur dat de prinses voor het tweede contract dat een jaar later volgt, hoogstpersoonlijk onderhandelde met de hoogste ambtenaar en de staatssecretaris van Financiën. Deze onderhandelingen tussen de SGH en het ministerie liepen door tot op de dag van de installatie van het nieuwe kabinet.

Ministeriële verantwoordelijkheid

Leden van het Koninklijk Huis mogen niet zomaar activiteiten verrichten op een beleidsterrein van een bewindspersoon. Voor hen geldt dat bewindspersonen politieke verantwoordelijkheid nemen voor hun handelen: de zogeheten ministeriële verantwoordelijkheid. Zeker op een explosief dossier als de Toeslagenaffaire kan het Koninklijk Huis in opspraak raken. Dan is de staatssecretaris en uiteindelijk de premier verantwoordelijk.

Ondanks de bedenkingen over de samenwerking stuurt de toenmalige staatssecretaris pas maanden later een brief aan premier Rutte waarin de ministeriële verantwoordelijkheid wordt geregeld, zo bleek al eerder uit onderzoek van Nieuwsuur. Laurentien zit dan al maanden tot over haar oren in de gevoelige materie.

Op de vraag waarom het ministerie deze kwestie niet in juni al besprak met de premier, toen de staatssecretaris door haar staf werd gewezen op alle gevoeligheden, gaat het ministerie niet in.

Prinses Laurentien trad in augustus terug als voorzitter van SGH na meldingen over haar gedrag. Inmiddels heeft ze een nieuwe rol: ze gaat zich als "koersbewaker" inzetten. Na vragen van Nieuwsuur wat dit precies inhoudt, past de stichting haar site aan. Nu staat er dat prinses Laurentien het "morele kompas" van de stichting zal bewaken. Een woordvoerder benadrukt dat het om een informele rol gaat en dat de prinses deze onbezoldigd vervult.

Laurentien zal volgens de stichting niet meer persoonlijk onderhandelen met het ministerie. Wel zal ze vanuit haar zeer uitgebreide netwerk contact houden met "partners en medewerkers van SGH".

'Premier moet dit risico wegnemen'

Een nieuwe rol van de prinses betekent ook een nieuwe afweging van de ministeriële verantwoordelijkheid, bevestigt het ministerie van Financiën. Echter heeft de prinses hier nog geen gesprek over gevoerd met het departement.

Bovend'Eert vindt de afwachtende houding van het ministerie "onbegrijpelijk". "Hier is geen verhaal meer voor te houden", reageert ook Voermans, "Het ministerie moet hier proactief in zijn en niet afwachten totdat er contact is opgenomen door de prinses of de stichting. Zeker na alles wat er is gebeurd en de hoog politieke gevoeligheid zou het ministerie beter moeten weten."

Maar ook de benadering van de stichting is volgens Bovend'Eert onjuist. "Er hoeft maar één probleem voor te doen en het raakt direct de politiek en ook de monarchie. De premier moet er nu op toezien dat dit risico wordt weggenomen."

Nieuwsuur maakte twee maanden terug deze video over de rol van Laurentien bij de schadeafhandeling van de Toeslagenaffaire: