Hoe Sinterklaas weer vooral een tijd van plezier in plaats van strijd werd

De intocht van Sinterklaas gaat dit jaar met veel minder ophef en controverse gepaard dan een paar jaar geleden. Zwarte Piet is niet helemaal verdwenen en in een paar plaatsen demonstreert actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) dit jaar opnieuw. Maar in de meeste plaatsen, op televisie en in winkels is Piet al een tijdje niet meer zwart.

Het lijkt erop dat de periode van de grootste emoties rond het typisch Nederlandse kinderfeest voorbij is, terwijl het lang leek alsof er nooit een oplossing zou komen. Hoe zijn we hier gekomen?

Volgens sociaal antropoloog Markus Balkenhol van het Meertens Instituut hebben een paar kantelpunten in de afgelopen vijftien jaar geleid tot de voorzichtige consensus die nu bereikt lijkt te zijn. "Protesten tegen Zwarte Piet stammen al van honderd jaar geleden, maar vanaf 2011 laaide de verontwaardiging over de figuur echt op", schetst hij.

"Quinsy Gario en Jerry Afriyie stonden toen bij de intocht in Dordrecht met een T-shirt aan met de leus Zwarte Piet is Racisme . Zij werden keihard tegen de grond gewerkt door de politie. Anderen waren zo geschokt door die gewelddadige aanhouding, dat ze ook besloten in actie te komen. Vervolgens barstte het protest echt los."

VN doet onderzoek

Maar er komt ook fel tegenprotest op gang. Vooral als de VN in 2013 bekendmaakt onderzoek te gaan doen naar Zwarte Piet. Rapporteurs hadden informatie gekregen dat de traditie van Sinterklaas in de kern racistisch is en dat het beeld van Afrikanen als tweederangs burgers wordt bevestigd door de "domkop en knecht" Zwarte Piet.

Hierop volgt een Facebook-handtekeningenactie, de 'Pietietie' . Die levert in no time miljoenen handtekeningen op voor het behoud van Zwarte Piet. "Dat was ongekend", zegt Balkenhol. "Mensen hadden het gevoel dat 'onze' tradities werden bedreigd, afgepakt."

Vorig jaar maakten we deze video over de zwartepietendiscussie:

Jarenlang worden de sinterklaastijd en de maanden daarvoor overheerst door de strijd over Zwarte Piet. Vooral tussen 2015 en 2019 zijn er veel demonstraties tegen Zwarte Piet en tegendemonstraties tegen de Zwarte Piet-activisten, zoals de ' blokkeerfriezen ' die in 2017 zelfs de snelweg blokkeerden om ervoor te zorgen dat demonstranten niet bij de intocht in Dokkum konden komen.

Volgens Balkenhol hebben - ironisch genoeg - juist de geweldsuitbarstingen van sommige voorstanders van Zwarte Piet een aandeel gehad in de ommekeer. "Dat heeft eigenlijk een averechts effect gehad. In Rotterdam, Eindhoven, Joure, Staphorst en op veel andere plaatsen vielen bijvoorbeeld hooligans vreedzame demonstranten tegen Zwarte Piet aan. Een vergadering van Kick Out Zwarte Piet werd verstoord door mensen met honkbalknuppels . Dat leidde ertoe dat een breder publiek dacht: daar wil ik niks mee te maken hebben."

Begon als mission impossible

Uiteindelijk gaan steeds meer mensen, instellingen en winkels overstag. Het Sinterklaasjournaal stapt over op roetveegpieten, winkels als de HEMA en De Bijenkorf stappen af van Zwarte Piet. Uit peilingen blijkt dat steeds minder mensen per se een Zwarte Piet willen: ze vinden een andere Piet een goed idee of het maakt hen niet zoveel uit. Het heeft een soort domino-effect, zegt Balkenhol.

"Wat begon als een mission impossible - zelfs mensen uit de zwarte gemeenschap zeiden: dit gaat nooit lukken - is toch gelukt", concludeert Jerry Afriyie van KOZP. "Vanaf dag 1 heb ik alleen maar een stijgende lijn ervaren. Je kon ook niet dieper zakken dan het was. 90 procent van de mensen die in 2011 niet aan onze kant stonden, staat nu wel aan onze kant. En we proberen met de mensen die tegenover ons staan in gesprek te gaan."

En nu? Sommigen blijven fanatiek vasthouden aan de zwart geschminkte piet, maar dat is maar een kleine groep, ziet Balkenhol. "Ik denk dat de strijd grotendeels gestreden is, en dat we nu steeds meer een sinterklaasfeest krijgen dat we met z'n allen met veel plezier kunnen vieren."

Ook Afriyie denkt dat het einde in zicht is. "In 2011 hebben we onszelf vijftien jaar gegeven, tot december 2025. Nog twee jaar te gaan dus. Maar we gaan door tot het helemaal gelukt is. Elke gemeente waar Zwarte Piet nog is, is er één te veel. Een beetje racisme is nog altijd racisme."

En de sinterklaastijd? Die raken we niet kwijt, denkt ook Afriyie. "Sinterklaas kent een rijke traditie. Als we dat racisme-element binnen deze traditie nou eindelijk helemaal verbannen, zien de mensen alleen weer het mooie ervan."

Ook sociaal antropoloog Balkenhol ziet het rooskleurig in voor het sinterklaasfeest. "Tradities veranderen altijd, ook Sinterklaas. Maar verdwijnen zal het feest niet, daar is het veel te belangrijk voor. Heel veel mensen zijn eraan gehecht, Sint blijft altijd."