Italië wil asielzoekers opvangen in Albanië: kan dat zomaar?

• Heleen D'Haens

  correspondent Italië

Asielzoekers opvangen in Albanië, maar onder het gezag en de jurisdictie van Italië. De Italiaanse premier Meloni, die het idee gisteren presenteerde met haar Albanese evenknie Edi Rama, noemt dat "een innovatieve oplossing" en "een model dat andere landen kunnen volgen".

Meloni wil langs de Albanese kust twee centra laten bouwen waar migranten die door de Italiaanse kustwacht gered worden kunnen worden opgevangen.

Uit verschillende hoeken klinkt echter kritiek. Linkse politici in Italië spreken van "deportaties". Ook in Brussel ligt Meloni's plan onder een vergrootglas, omdat het mogelijk in strijd is met het internationaal recht. Heeft dit plan überhaupt kans van slagen?

Tot 36.000 mensen per jaar

Het idee ontstond volgens Italiaanse media midden augustus, toen de Italiaanse premier op vakantie in Albanië te gast was bij haar collega Rama. Sindsdien werkten diplomaten de details verder uit. Ze bepaalden de locatie voor twee centra: een voor de registratie van migranten, het andere voor de opvang. Het geld voor de bouw moet uit Italië komen.

De ambitie is om in Albanië 3000 opvangplekken te creëren. Door de aanvraagprocedure terug te brengen tot 28 dagen hoopt Meloni in totaal tot wel 36.000 migranten per jaar te kunnen opvangen. Dat is echter bijzonder ambitieus: op dit moment moeten migranten in Italië op hun eerste afspraak al maanden wachten.

Europese ambities

Het voordeel van het plan voor de rechts-conservatieve Meloni is duidelijk: zij beloofde tijdens haar verkiezingscampagne het aantal migranten in Italië naar beneden te brengen. Ondanks veel Europees overleg en zelfs een akkoord met Tunesië liep dat aantal in de praktijk juist op. Door een deel van de migranten in Albanië onder te brengen zou Meloni haar verkiezingsbelofte toch gedeeltelijk inlossen.

Albanië krijgt volgens premier Rama geen rechtstreekse compensatie. In de persconferentie benadrukte hij de historische dankbaarheid van zijn land naar Italië, dat veel vluchtelingen opving toen het land in de jaren 90 in chaos verkeerde na de val van het communistische regime.

Daarnaast speelt nog een andere kwestie: Albanië wil al lang lid worden van de EU en verzekert zich nu van Italiaanse steun. "Hoewel Albanië formeel nog geen deel uitmaakt van de Europese Unie, gedraagt het land zich in feite wel al als lidstaat", stelde Meloni.

Juridische haalbaarheid

Beide premiers hebben er dus baat bij dat het akkoord wordt doorgezet, maar juridisch gezien is er nog veel onduidelijkheid over de uitvoering. "De migratiewetgeving van de EU is sterk territoriaal gebonden," legt migratie-expert Myrthe Wijnkoop van denktank Clingendael uit.

"Dat brengt vragen met zich mee: wordt zo'n centrum in Albanië dan ook EU-grondgebied? Of worden er omwegen gevonden om het EU-recht ook toe te passen buiten de Europese Unie? Veel zal afhangen van de praktische uitwerking van dit plan."

Dat Albanië akkoord is met de centra is volgens Wijnkoop alvast een grote stap. "In het verleden waren er wel plannen om centra in Noord-Afrika te maken, maar er was nooit een concreet land dat daarmee instemde. Zo'n centrum kan natuurlijk ook een aantrekkingskracht hebben op andere mensen in de Balkan."

Daarnaast zou opvang in Albanië wellicht ook de Italiaanse grondwet schenden, stelt docent strafrecht Luca Masera in de krant La Repubblica. "Als iemands asielaanvraag wordt geweigerd, mag hij daartegen in beroep gaan met een advocaat. Hoe kan dat vanuit een centrum in Albanië? Het grondwettelijke recht op verdediging is niet gegarandeerd als de advocaat zich op honderden kilometers afstand bevindt."

Kritiek

De Italiaanse oppositie spreekt om die reden fel zijn afschuw uit over het plan. Riccardo Magi, parlementslid van het linkse +Europa, noemt de centra bij voorbaat "een Italiaans Guantánamo". Parlementslid Angelo Bonelli van de groene partij spreekt van "heuse deportatie".

De Europese Commissie, die uiteindelijk groen licht moet geven voor het plan, velt nog geen oordeel. "Lidstaten mogen nationaal deals sluiten, maar die mogen niet in strijd zijn met het Europees recht", zei een woordvoerder. Een idee van de Deense regering om opvang-deals te sluiten met derde landen, bijvoorbeeld met Rwanda, kreeg eerder zware kritiek van Brussel.

De Europese Commissie wil het voorstel van Italië eerst nader bestuderen alvorens een oordeel te vellen. Meloni zei in Italiaanse media dat de Commissie haar plannen gezien had en er geen kritiek op had gegeven. Zij is vast van plan haar ambitie door te zetten en wil dat de centra in Albanië vanaf komende lente operationeel zijn.