Gisteren weigerde de Tunesische president Kais Saied een bedrag van 127 miljoen euro van de Europese Unie. Het zou de eerste overboeking zijn van de enorme geldsom die de EU aan Tunesië heeft beloofd als onderdeel van de Tunesiëdeal. De weigering is niet alleen pijnlijk voor degenen die de deal hebben gesloten, zeggen deskundigen, maar belooft ook niet veel goeds voor de toekomst van de deal.
Vol trots presenteerden de Italiaanse premier Giorgia Meloni, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en premier Mark Rutte afgelopen zomer de Tunesiëdeal. Het drietal maakte afspraken met Saied, die in ruil voor honderden miljoenen euro's de migrantenstroom zou inperken.
Migranten in Tunesië maken liever de gevaarlijke oversteek naar Europa, dan dat ze blijven:
De EU beloofde - onder strenge voorwaarden - 900 miljoen euro te investeren in economische ontwikkeling en landbouw in Tunesië. Daarnaast zou het land 105 miljoen krijgen voor het bewaken van de Tunesische grens en 150 miljoen voor directe financiële nood.
"Een ware mijlpaal en essentieel om meer grip te krijgen op de strijd tegen irreguliere migratie", schreef Rutte in juli over de deal op X. Bijna drie maanden later is van dat optimisme nog weinig over.
Blauwdruk voor andere landen
Eerder deze maand weigerde Saied al een delegatie van het Europees Parlement toe te laten in zijn land. Met de weigering van de eerste overboeking is de verstandhouding tussen de partijen tot een dieptepunt gedaald.
En dat is vernederend voor de Europese Commissie, Meloni en Rutte, die de deal beschouwen als een mogelijke blauwdruk voor andere landen om migratiestromen in te perken. "Het feit dat deze deal nu al voor zo veel problemen zorgt, is een groot probleem voor betrokkenen, die dit ook willen toepassen in toekomstige overeenkomsten", zegt politicoloog Max Gallien, gespecialiseerd in Noord-Afrika.
Dat Saied in de eerste maanden na het ingaan van de overeenkomst al meerdere keren heeft dwarsgelegen, komt volgens Gallien deels door de onduidelijkheid van de deal. Hij denkt dat de afspraken expres vaag zijn gehouden omdat er vanaf het begin geen echte overeenstemming was tussen de partijen. "Er is geen gedeelde missie, geen gedeeld doel. Die vaagheid en het gebrek aan vertrouwen van beide kanten belemmeren de uitvoering van de afspraken."
Economisch zit Tunesië aan de grond, wat de weigering van Saied om het geld aan te nemen vreemd doet overkomen. Journalist Fairouz ben Salah, werkzaam in Tunis, zegt dat Saied het bedrag wellicht te laag vond en op deze manier druk wil uitoefenen op Europa. "Het geld dat is beloofd, is lang niet genoeg om de economie uit het slob te halen. Het is eigenlijk maar een druppel op de gloeiende plaat."
Volgens Ben Salah wil Saied met deze actie vooral laten zien wie de baas is. "Hij is erg gehecht aan macht en autonomie. Hij weet heel goed dat Europa volledig van hem afhankelijk is waar het gaat om het beschermen van de grenzen. Daarbij vindt-ie dat Europa een restschuld heeft vanwege het koloniale verleden. Hij is een nationalist die elke gelegenheid aangrijpt om te laten zien dat Tunesië heel goed zelf de broek kan ophouden."
Vertrouwen weg
Of deze laatste ontwikkeling het einde van de deal betekent, is nog onduidelijk, zegt politicoloog Gallien: "Ik denk dat beide partijen in gesprek zullen blijven, maar het vertrouwen in een vruchtbare samenwerking is nu wel weg."
Gallien noemt de situatie in het land vreselijk. "Voor de vluchtelingen die verdrinken in de Middellandse Zee, voor Tunesiërs zelf en er zijn grote zorgen om mensenrechten in het land. Het is moeilijk in te schatten of het uiteenvallen van deze deal de situatie slechter zou maken, want het was vanaf het begin al twijfelachtig of die het beter zou maken."
