Eliane Lamper
redacteur Online
Eliane Lamper
redacteur Online
Libië werd afgelopen weekend getroffen door de dodelijkste natuurramp in het land ooit. In de kuststad Derna kwamen zeker 5500 mensen om het leven, en mogelijk nog veel meer. Nog 20.000 mensen zijn vermist. De Verenigde Naties noemen het een tragedie waarbij "klimaat en capaciteit" met elkaar in botsing zijn gekomen.
In korte tijd werd een enorme hoeveelheid regen over het noordoosten van Libië uitgestort. In de stad al-Bayda, vlakbij Derna, viel in een etmaal een record van 414 millimeter. Dat is meer dan er in Nederland in heel de herfst valt.
Aanjager van het noodweer was storm Daniel, die eerder veel wateroverlast veroorzaakte in Griekenland en Turkije. De storm wordt ook wel een 'medicane' genoemd, een orkaan in het Middellandse Zeegebied. Door klimaatverandering zullen die zwaarder en langduriger zijn, waardoor ze tot veel schade kunnen leiden.
'Kwetsbaar en onvoorbereid'
Als een land als Libië te maken krijgt met extreem weer, is de kans groot dat het tot een ramp van grote omvang leidt. "De storm laat zien hoe kwetsbaar en onvoorbereid het land is", zegt Malak al-Taeb, onderzoeker van het Libisch klimaatbeleid en verbonden aan het Middle East Institute in Washington.
De havenstad Derna werd zwaar getroffen. Doordat twee dammen bezweken kwam er vanuit de bergen een muur van water op de stad af die alles op zijn weg meesleurde. Hele wijken verdwenen in zee.
Er was geen waarschuwingssysteem of evacuatieplan om de schade van natuurrampen te beperken. Droge landen zijn over het algemeen weinig voorbereid op hevige regenval. Een Libische onderzoeker signaleerde vorig jaar in een studie een groot risico op overstromingen in Derna, en waarschuwde dat de dammen onderhoud nodig hadden.
Het land heeft de facto twee regeringen, en is al twaalf jaar - sinds de verdrijving van dictator Kadhafi - een conflictgebied, waar krijgsheren elkaar bestrijden en extremistische milities vrij spel hebben. Daardoor komt de overheid aan zijn primaire taken niet toe. "Infrastructuur wordt slecht onderhouden", zegt al-Taeb. "Ecologische veiligheid en klimaat zijn geen prioriteit, terwijl de impact van klimaatverandering steeds voelbaarder wordt."
Op satellietbeelden is goed te zien hoe verwoestend de storm is geweest:
In Libië komen verschillende problemen samen, maar ook in een land met goede infrastructuur zouden deze storm en regenval tot grote schade hebben geleid, zegt Michiel Baatsen, klimaatwetenschapper aan de Universiteit Utrecht. "Het gaat om zo'n enorme hoeveelheid neerslag in korte tijd, dat zou overal voor problemen zorgen."
De weersextremen passen in de trend van klimaatverandering, en zullen in de toekomst minder uniek worden, stelt Baatsen. "In het Middellandse Zeegebied zullen de zomers nog heter en droger worden. Die zullen door het opwarmende zeewater dan weer opgevolgd worden door uit de kluiten gewassen stormen."
Hittegolven en zandstormen
Het Midden-Oosten is een van de kwetsbaarste regio's ter wereld als het gaat om klimaatverandering. Hittegolven, langdurige droogte, zandstormen en overstromingen kunnen het gebied binnen een paar decennia vrijwel onleefbaar maken als overheden geen maatregelen treffen. De stijging van de zeespiegel maakt de Noord-Afrikaanse bevolking, die voor een belangrijk deel aan de kust woont, extra kwetsbaar.
Deze zomer was de warmste ooit gemeten, ook in Noord-Afrika sneuvelden hitterecords. In Marokko werd een temperatuur van 50,4 graden gemeten. De regio heeft door toenemende droogte en mismanagement nu al te maken met de grootste waterschaarste ter wereld.
Als de wil er bij overheden al is om hier iets aan te veranderen, dan nog is de capaciteit er vaak niet, zegt Christian Henderson, onderzoeker aan de Universiteit Leiden naar politiek en klimaat in het Midden-Oosten. "Veel van deze landen kampen met hoge schulden en hebben niet het geld om in te zetten op klimaatadaptatie." In de eveneens kurkdroge, maar rijke Golfstaten is dat anders: zo zijn de Emiraten al jaren bezig met het opslaan van water en het experimenteren met gewassen.
Groene energie
Internationaal schort het vaak aan klimaathulp aan deze landen, stelt de onderzoeker. "Noord-Afrika wordt gezien als plek om duurzame energie te produceren. Zo gaat Europa groene energie voor zichzelf uit Tunesië halen, maar dat zal de bevolking niet beschermen tegen klimaatrampen."
Dat is extra pijnlijk omdat de bewoners van deze landen uiteindelijk de prijs betalen voor de hoge uitstoot van broeikasgassen door het Westen, wat daar tot klimaatverandering leidt, zegt Henderson. Internationale organisaties die actief zijn in de regio hebben hier weinig aandacht voor, stelt al-Taeb. "Die focussen zich vooral op politieke stabiliteit en het aanpakken van migratie, niet op klimaatverandering."
