Zomer vol weersextremen in Middellandse Zee dreigt te worden afgesloten met orkaan

• Sven Schaap

  redacteur Online

In de staart van het seizoen lijkt de zomer van 2023 nog een extreme weersituatie voor het Middellandse Zeegebied in petto te hebben. Na weken van hittegolven, hoge zeewatertemperaturen, verwoestende branden en modderstromen als gevolg van zware regenval, dreigt storm Daniel nu als orkaan in Libië aan land te komen. In de Golf van Sidra vormt zich een 'medicane', zoals zo'n Mediterranean hurricane wordt genoemd.

In Libië, onder meer in de hoofdstad Tripoli, werden gisteren al overstromingen gemeld als gevolg van extreme regen. Ook in Misrata in het noordwesten van het land staan straten blank. Havens, scholen en publieke gebouwen blijven noodgedwongen dicht. Ook veel bedrijven gaan niet open in verband met het noodweer.

Vanochtend komt Daniel naar verwachting over de noordoostelijke stad Benghazi heen. Het is nog niet duidelijk in hoeverre Daniel, die als storm al enorme schade aanrichtte in Griekenland, vanuit Libië zal doortrekken naar Egypte. Eenmaal boven land zal Daniel aan kracht verliezen.

Gisteren moesten auto's al door diep water rijden in Misrata:

Het gaat om een relatief zeldzame orkaan die slechts enkele keren per jaar ontstaat, meestal tussen oktober en april. In die periode is de bovenlucht erg koud en kan er een groot temperatuurverschil ontstaan met het zeewater. Een verschil van 57 graden is vereist voor de vorming van een medicane. De huidige hoge temperatuur van de Middellandse Zee veroorzaakt nu zo'n groot verschil.

Bel koude lucht

"Het ontstaan van een medicane is een vrij delicaat proces, waarbij een aantal factoren precies juist moet zijn om de storm te laten ontstaan", legt onderzoeker Nadia Bloemendaal van het KNMI uit. "Ten eerste hebben we instabiliteit nodig. Dit komt vaak door een bel koude lucht, meestal uit het arctische gebied, die boven het warme zeewater in de Middellandse Zee belandt." Door die instabiliteit ontstaan regen- en onweersbuien.

Ook moet er weinig verschil zijn tussen de windsnelheid op de grond en hoog in de lucht. Meteorologen noemen dat verticale windschering. "Hierdoor worden regen- en onweersbuien niet kapot geblazen en kunnen ze goed door-intensiveren", aldus Bloemendaal.

De medicanes zijn kleiner dan de tropische varianten die boven de veel grotere oceanen ontstaan, en bijvoorbeeld geregeld in de Verenigde Staten en de Cariben aan land komen. Desondanks kunnen ze enorme schade aanrichten: het Middellandse Zeegebied is dichtbevolkt; de harde wind en de zware neerslag kunnen een spoor van vernieling achterlaten op de eilanden en kustgebieden op het vasteland.

Griekenland eerder getroffen

Vooral zware regenval kan de lokale samenleving ontwrichten. In 2020 vielen vier doden in Griekenland toen medicane Ianos aan land kwam. Op de eilanden Ithaka, Kefalonia en Zakynthos werd de noodtoestand uitgeroepen en ook op het vasteland was veel schade, ook aan de oogsten daar. Ianos richtte voor meer dan 160 miljoen euro schade aan.

Ook in oktober 2021 trof een orkaan het Middellandse Zeegebied. Medicane Apollo bracht enorme hoeveelheden neerslag met zich mee en veroorzaakte overstromingen in Tunesië, Algerije, Italië en op Malta. Op Sicilië viel lokaal 600 millimeter regen in drie dagen tijd. Ter vergelijking: in De Bilt valt in een heel jaar gemiddeld 855 millimeter. De totale schade: ruim 200 miljoen euro.

Zwaardere medicanes door klimaatverandering

Het VN-klimaatpanel IPCC concludeerde eerder op basis van de beschikbare onderzoeken naar medicanes dat het aantal orkanen boven de Middellandse Zee door klimaatverandering weliswaar zal afnemen, maar dat de orkanen door de opwarming van de aarde wel zwaarder en langduriger zullen zijn en meer neerslag met zich zullen meebrengen. De schade door medicanes zal dus toenemen als gevolg van klimaatverandering.

"Het warmere zeewater draagt bij aan de intensivering van de medicanes, maar maakt ze vooral ook 'natter'", legt orkaanexpert Bloemendaal uit. Hoe warmer het zeewater is, hoe meer de relatief koude bovenlucht het warme zeewater opslurpt, waardoor regen ontstaat. Convectie, heet dat.

Ook andere processen spelen een rol bij klimaatverandering. "De bovenlucht wordt ook warmer, waardoor het verschil tussen het oppervlak en hoog in de atmosfeer kleiner wordt. De kans op genoeg instabiliteit om een medicane te vormen wordt dan ook kleiner", zegt Bloemendaal. "Daarnaast is de verwachting dat de windschering in delen van de Middellandse Zee zal toenemen, wat ook kan bijdragen aan een afname van medicanes."