Een kloof tussen stad en platteland? Dat hangt ervan af aan wie je het vraagt
De kloof tussen stad en platteland is een van de grote thema's in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen. Een gevoel van onbegrip tussen verschillende regio's zou ten grondslag liggen aan spanningen in de samenleving; het platteland voelt zich niet gehoord door de landelijke politiek en achtergesteld ten opzichte van de Randstad.
Maar is er echt sprake van zo'n kloof? En zo ja: tussen welke twee groepen bevindt die zich dan? Dat hangt er maar net vanaf aan wie die vraag gesteld wordt.
Regionale verschillen hebben lang niet op de radar gestaan.
De discussie over het wel of niet bestaan van een kloof laait opnieuw op door Johan Remkes' stikstofrapport in oktober 2022. Daarin schrijft Remkes dat er een groeiende kloof is tussen Randstad en landelijk gebied én tussen stad en platteland. "In essentie zie ik dat mensen elkaar de afgelopen jaren steeds minder zijn gaan begrijpen. Zeker in het landelijk gebied wordt ervaren dat het op veel dossiers moet opdraaien voor problemen die vooral de stad ervaart."
Een recent onderzoek van Kieskompas is in lijn met Remkes' waarneming. Op de stelling 'Soms lijkt het wel alsof de mening van mensen in de Randstad zwaarder meetelt dan van mensen in de rest van Nederland' antwoordt in negen provincies meer dan de helft van de respondenten bevestigend.
In Groningen, Friesland en Drenthe is zelfs meer dan tachtig procent het eens met die stelling. De drie provincies waar minder dan de helft van de inwoners het eens is, zijn 'Randstadprovincies' Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. Daar zijn ze zijn het ook het vaakst oneens met de stelling 'Hoe je er ook naar kijkt, mensen op het platteland worden vaak vergeten door de politiek'.
Reële problemen
Bewijst dit dan het bestaan van een kloof? Dat is vooral subjectief, zegt Caspar van den Berg, Eerste Kamerlid voor de VVD en hoogleraar Bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Van den Berg onderzocht de verschillen tussen krimpregio's en stedelijke gebieden. "Remkes concludeerde dat de stikstofdiscussie over meer gaat dan stikstof. Het zijn ook de zorgen van minder dichtbevolkte gebieden. We begrijpen elkaar minder goed. Hij plakt daar het etiket 'kloof' op. Dat kan."
Maar hij ziet wel bezwaren bij het denken in termen van wel of geen kloof. "De bereidheid tot het vinden van oplossingen verdwijnt." Wie vindt dat er een kloof is, legt de schuld bij de andere, dominante partij: zíj moeten meer begrip tonen.
Wie vindt dat er absoluut geen kloof is, gaat daarentegen voorbij aan verschillen die er wel degelijk zijn. Het verdwijnen van voorzieningen, de sociaaleconomische achterstand in minder bevolkte gebieden en de ongelijke verdeling van financiële middelen vanuit het Rijk zijn reële problemen. "Die regionale verschillen hebben lang niet op de radar gestaan", aldus Van den Berg.
Kloof tussen wie?
Wat de discussie nog ingewikkelder maakt, zijn de verschillende definities van 'de kloof' die door elkaar lopen. Dat ziet ook onderzoeker van het Sociaal en Cultureel Planbureau Emily Miltenburg. "In het debat komen twee scheidslijnen voor: die tussen de Randstad en de rest van het land en die tussen stad en platteland." Verwarrend, vindt de onderzoeker, want ook in de Randstad is er platteland en daarbuiten zijn veel steden.
Miltenburg publiceerde met onderzoeker Twan Huijsmans vorige week de eerste bevindingen uit een studie van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Daarin meten zij het gevoel van maatschappelijk onbehagen in verschillende regio's. Dat bestaat uit 'een gevoel van achteruitgang van de samenleving en ervaren machteloosheid om zaken te verbeteren'.
Dat sentiment leeft in het grootste deel van de Randstad beduidend minder dan in provincies als Zeeland, Friesland en Drenthe.
In aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen sprak Nieuwsuur de afgelopen tijd in een aantal provincies met inwoners over onvrede:
Toch een kloof dus? Nee, vindt Miltenburg. Zo'n term wekt de indruk dat een heel gebied hetzelfde voelt. Maar ook bij veel Randstedelingen leeft onbehagen. Andersom ervaren lang niet alle Gelderlanders, Friezen of Limburgers een gevoel van machteloosheid.
Door alleen naar gemiddeldes te kijken, gaat men voorbij aan de grote verschillen die binnen een regio bestaan. Hoeveel onbehagen iemand ervaart, is volgens de onderzoekers vooral afhankelijk van factoren zoals opleidingsniveau of politieke voorkeur en minder van het gebied waar je woont.
Afstand tot Den Haag
Naast de tweedeling tussen inwoners van platteland en stad en van regio en Randstad, is er nog een derde definitie van 'de kloof' die vaak terugkomt in het publiek debat: de ervaren afstand tot politiek Den Haag.
"En die zien wij wel", zegt Miltenburg. "Hoe verder buiten de Randstad en hoe landelijker het gebied, hoe meer mensen het gevoel hebben dat de landelijke politiek onvoldoende oog heeft voor hun regio. Het idee dat je ten opzichte van andere gebieden altijd aan het kortste eind trekt. Dat hangt samen met een gevoel dat inwoners van de Randstad je niet begrijpen of miskennen."
Miltenburg concludeert: "In die zin zit er wel een regio-element aan onvrede. We zien geen kloof tussen inwoners van gebieden, maar je zou wel kunnen spreken over een kloof naar de politiek toe."
"Afgelopen jaren is me tientallen keren gevraagd of er nou wel of geen kloof is", zegt Van den Berg. Zelf gebruikt hij de term liever niet meer, omdat het afleidt van de inhoud. "Maar of je iets ervaart als kloof of niet, is aan mensen zelf."
