Turkse overheid ontziet sjoemelende aannemers al jaren

In Turkije zwelt de kritiek aan op aannemers, architecten en lokale bestuurders vanwege de vele flatgebouwen en appartementencomplexen die bij de aardbeving zijn ingestort. De eerste aannemers van ingestorte gebouwen in het rampgebied zijn al gearresteerd.

In totaal zijn er meer dan honderd arrestatiebevelen uitgedaan voor aannemers, ingenieurs en architecten. Het roept de vraag op wie eigenlijk verantwoordelijk is voor het feit dat die gebouwen niet bestand waren tegen een aardbeving. Zijn dat de bouwers? Of speelt de overheid ook een rol?

Klopjacht

De afgelopen jaren was die overheid vaak meer dan bereid om aannemers te ontzien als projecten niet helemaal voldeden aan de officiële eisen. De Turkse regering kwam meerdere malen met een 'amnestie' voor bouwwerken die in strijd met de regels waren gebouwd of uitgebreid. De aannemers betaalden alleen een kleine boete. Dat leverde de schatkist een kleine drie miljard euro op.

Oud-ambassadeur in Turkije, Marjanne de Kwaasteniet, noemt de arrestaties een "klopjacht" die vooral dienen om mensen te laten zien dat de overheid iets doet. "Het is een antwoord op de enorme woede die is ontstaan. Niet alleen in het aardbevingsgebied, maar ook daarbuiten. Want hoe heeft dit kunnen gebeuren? Hoe heeft het kunnen gebeuren dat gebouwen van nog geen 10 jaar oud zomaar als een kaartenhuis in elkaar zakken? Hebben we niks geleerd van 1999, zeggen mensen?" In dat jaar kwamen zo'n achttienduizend mensen om nadat veel gebouwen instortten.

De meeste doden vallen bij een aardbeving vanwege gebouwen die instorten. Een Nederlandse ploeg probeert zoveel mogelijk mensen te redden. Nieuwsuur ging mee.

Critici waarschuwen al jaren voor de gevaren van bouwen zonder de vereiste veiligheidscertificaten. Ruim 75.000 gebouwen in het aardbevingsgebied zouden volgens de Turkse unie van Ingenieurs en Architecten vrijstelling hebben gekregen van officiële bouwvoorschriften. Slechts een paar dagen voor de verwoestende aardbeving meldde de president Recep Tayyip Erdogan-gezinde krant Sabah dat een nieuw wetsontwerp voor amnestie voor nieuwere gebouwen wacht op parlementaire goedkeuring.

Kiezers

De Turkse geoloog Celal Sengor zei op de eerste dag van de aardbeving dat het passeren van dergelijke bouwamnesties, in een land dat wordt bedreigd door aardbevingen, neerkomt op "moord".

Volgens hoogleraar structurele- en aardbevingstechniek aan de universiteit van Istanbul, Oğuz Cem Çelik, ontbreekt het in Turkije niet aan kennis over aardbevingstechniek. "We hebben zeer erkende bureaus met veel aarbevingsexpertise. Het probleem is de implementatie of toepassing van die kennis in risicovol gebied. Zonder controle. Dat is de kern van de zaak."

De verantwoordelijkheid ligt volgens De Kwaasteniet zeker niet alleen bij de bouwers. "De regels zijn na de aardbeving in 1999 behoorlijk aangescherpt. Maar alleen regels zijn niet voldoende. Regels moet je toepassen, handhaven en controleren. En die controles zullen voor een deel op lokaal niveau plaatsvinden. Dus het is niet zo dat het alleen over de centrale regering gaat."

De amnestie-regeling noemt ze een soort 'veegwet', die wat onwettelijk is wettelijk maakt. Het zorgt ervoor dat als een aannemer vier in plaats van twee verdiepingen bouwt, hij daar toch mee wegkomt. "Dan is zo'n gebouw niet meer aardbevingsbestendig. Die wet beïnvloedt dus de hele veiligheidssituatie op specifieke plekken waar gebouwd wordt, maar ook hoe er gebouwd wordt. Als dat niet volgens de regels gebeurt, heeft dat ernstige gevolgen."

Critici van de Turkse president Erdogan zeggen dat de vrijstellingen voor bouwers waarmee ze overtredingen kunnen afkopen, er niet toevallig steeds kwamen net voor de verkiezingen. Daarmee zou de president zijn kiezers hebben willen paaien.

Daarmee is meteen ook de regering van Erdogan verantwoordelijk, vinden ze. De bouwsector is één van de belangrijkste pijlers onder de Turkse economie en de economische groei van de afgelopen twintig jaar. "De bouwsector is heel nauw verweven met het regime. Dus als er wat gemakkelijk is gedaan over het uitvoeren van bepaalde regels en het toepassen van regels, dan is de regering daar zeker ook verantwoordelijk voor."