Pas tegen het ochtendgloren was er een akkoord op de klimaattop in Egypte. De eerste zonnestralen verlichtten Sharm-el-Sheikh tegen de tijd dat onderhandelaars vermoeid richting de deur van het conferentiecentrum liepen.
Precies veertien dagen geleden werd op dezelfde plek al geschiedenis geschreven: voor het eerst stond het onderwerp 'klimaatschade' officieel op de agenda. En vandaag gaat de wereld weer een stap verder: een wereldwijd klimaat-schadefonds komt er ook echt.
Voor gastland èn voorzitter van deze top Egypte is dit een groot succes. In de afgelopen weken presenteerde Egypte zich nadrukkelijk als onderdeel van het kwetsbare Afrikaanse continent. Afrikaanse landen hebben nu al last van de gevolgen van klimaatverandering, die is veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen. Rijke westerse landen dragen daarbij een grote historische verantwoordelijkheid: al sinds de industriële revolutie stoten zij een overvloed aan CO2 uit.
In een jaar waarin veel landen last hebben van bosbranden, extreme hitte en droogte is het niet zo gek dat dit onderwerp de aandacht opeist. Vooral de enorme overstromingen in Pakistan, waardoor een groot deel van het land onder water werd gezet, kregen ruim aandacht op de klimaatconferentie in Egypte. De keerzijde is dat er maar nauwelijks extra stappen zijn gezet om de verdere opwarming van de aarde tegen te gaan.
Zo werd de top vannacht afgehamerd:
De reacties in Sharm-el-Sheikh lopen dan ook sterk uiteen, van bijna jubelend tot zwaar teleurgesteld. De kleine eilandstaten zitten er tussenin. Zij vrezen de zeespiegelstijging die het gevolg is van de opwarming van de aarde, bang om verzwolgen te worden door de zee. Maar ze zijn wel blij met het schadefonds. "Zoveel mensen hebben ons deze week verteld dat we het niet zouden krijgen. Ik ben zo blij dat ze ongelijk hadden", zegt de klimaatgezant van de Marshalleilanden, Jetnil-Kijiner.
Tegelijk had er meer moeten gebeuren om het gebruik van fossiele brandstoffen af te bouwen, vindt ze. "De huidige tekst is niet genoeg." Ook de minister van Klimaat van de Malediven, Aminath Shauna, is blij met een fonds. Maar ook: "We hebben gefaald op het gebied van mitigatie (het laten dalen van de uitstoot, red). We moeten ervoor zorgen dat we de ambitie verhogen om de uitstoot te verlagen en fossiele brandstoffen geleidelijk af te schaffen."
Klimaatminister Jetten spreekt van een teleurstellende VN-klimaattop. "Als je ziet wat voor klimaatrampen er zijn geweest, dan zou je denken dat de wereld echt doorpakt met maatregelen. Maar het was heel moeizaam om het doel van 1,5-gradendoel overeind te houden", zegt hij.
Al op de klimaattop vorig jaar in Glasgow werden de onderhandelingen overschaduwd door de discussie over verliezen en schade door klimaatverandering. Veel landen pleiten al jaren voor een klimaat-schadefonds. Staatshoofden en regeringsleiders uit ontwikkelingslanden hielden er op de vorige top gloedvolle toespraken over. Rijke landen hielden de boot toen nog af, uit angst voor de rekening die ze mogelijk gepresenteerd krijgen voor de hoge uitstoot van broeikasgassen.
Geschiedenis van gebroken beloften
Daar komt nog bij dat rijke landen een oude afspraak niet zijn nagekomen, om vanaf 2020 elk jaar honderd miljard dollar bijeen te brengen voor hulp aan arme landen. Dit leidde afgelopen jaren tot flinke teleurstelling in zuidelijke en kwetsbare landen. "Klimaatconferenties laten een geschiedenis zien van gebroken beloften en niet nagekomen afspraken door rijke landen", zei bijvoorbeeld onderzoeker Diego Pacheco Balanza uit Bolivia.
Vlak voor de klimaattop in Sharm-al-Sheikh werd nogmaals duidelijk dat het geld nog altijd niet bij elkaar is gebracht. Het maakte de vastberadenheid van arme landen alleen maar groter. Delegaties van deze landen lieten herhaaldelijk weten het niet erg te vinden dat veel details over het fonds niet werden uitgewerkt. "Ze wilden gewoon dat fonds", verzucht een Europese bron.
Tegelijk werd dit jaar nadrukkelijker dan voorheen gesproken over de betekenis van klimaatbeleid voor fossiele energievoorraden in de grond. Om het 1,5-gradendoel te halen moeten veel olie, gas en kolen in de grond blijven. Vorig jaar werd afgesproken dat steenkool wereldwijd afgebouwd moet worden, maar dit jaar lukte het niet om dat uit te breiden met olie en aardgas.
Jetten: "Het is onmogelijk gebleken daarop door te pakken. Omdat landen als China en Saudi-Arabië puur uit eigen belang die stappen nog niet willen zetten." De minister noemt het "cru" dat er twee weken lang is gesproken over het oplossen van de klimaatschade. "Maar dat er ondertussen ook weinig stappen zijn gezet in het voorkomen ervan."
Energie van de toekomst
Los van de onderhandelingen op wereldschaal heeft de top in Egypte nog andere resultaten opgeleverd. Zo is er een alarmeringssysteem gelanceerd, waarmee de uitstoot van het zeer sterke broeikasgas methaan vanuit de ruimte kan worden gezien en aangepakt. Ook hebben landen onderling afspraken gemaakt over de energievoorziening van de toekomst, zoals Nederland op het gebied van groene waterstof. En nog meer landen sloten zich aan bij een Nederlands initiatief voor uitstootvrije vrachtwagens.
