Voor iedere aflevering van #ophef spreken we verschillende deskundigen. Niet iedereen wordt genoemd in de uitzending, terwijl deze bronnen wel belangrijk zijn. Voor de aflevering over de mythes rond omvolking spraken we met:
Hein de Haas, hoogleraar migratie verbonden aan de Universiteit Maastricht en hoogleraar Sociologie aan de UvA.
We vroegen Hein de Haas naar het VN-rapport uit 2000:
"De conclusie van het VN-rapport is juist dat immigratie geen oplossing is voor vergrijzingsvraagstukken, omdat je dan onrealistisch en politiek onacceptabele niveaus van immigratie nodig hebt.
Zie hier op pagina 4:
The levels of migration needed to offset population ageing (i.e., maintain potential support ratios) are extremely large, and in all cases entail vastly more immigration than occurred in the past.
Maintaining potential support ratios at current levels through replacement migration alone seems out of reach, because of the extraordinarily large numbers of migrants that would be required.
En op pag 95:
In contrast to the migration streams needed to offset total or working-age population decline, the levels of migration that would be needed to prevent the countries from ageing are of substantially larger magnitudes. By 2050, these larger migration flows would result in populations where the proportion of post-1995 migrants and their descendants would range between 59 per cent and 99 per cent. Such high levels of migration have not been observed in the past for any of these countries or regions. Moreover, it seems extremely unlikely that such flows could happen in these countries in the foreseeable future. Therefore, it appears inevitable that the populations of the low-fertility countries will age rapidly in the 21st century.
Het rapport concludeert nu juist dat migratie geen oplossing is (hooguit tijdelijke arbeidsmarkttekorten kan oplossen), dat vergrijzing onvermijdelijk is en dat andere maatregelen nodig zijn zoals punten a-d in het citaat hieronder.
Pag 95:
The new challenges being brought about by declining and ageing populations will require objective, thorough and comprehensive reassessments of many established economic, social and politicalpolicies and programmes. Such reassessments will need to incorporate a long-term perspective. Criticalissues to be addressed in those reassessments would include: (a) the appropriate ages for retirement; (b)the levels, types and nature of retirement and health-care benefits for the elderly; (c) the labour-forceparticipation; (d) the assessed amounts of contributions from workers and employers to support retirementand health-care benefits for the increasing elderly population; and (e) policies and programmes relating to international migration, in particular replacement migration, and the integration of large numbers ofrecent migrants and their descendants.
Great Replacement is een samenzweringstheorie die geen enkele wetenschappelijke grondslag heeft. Aanhangers hiervan hebben overduidelijk dit rapport niet gelezen.
Deze EU-link wil nu juist argumenteren dat dat totaal onrealistisch is:
"Is van oordeel dat grondig onderzoek moet worden verricht naar de gevolgen van de bevolkingskrimp, en verlangt dat maatregelen worden genomen om het geboortecijfer van de Europeanen op te krikken zodat het tij kan worden gekeerd;
Aanhangers van de omvolkingssamenzweringstheorie rukken dit soort citaten totaal uit hun context. Ik raad u sterk aan het VN-rapport te lezen dan weet u wat voor een gevaarlijke manipulatie dit is. De ironie is nu juist dat dit rapport een hoge status heeft en het hele idee van migratie als oplossing voor vergrijzing van de tafel heeft geveegd. En natuurlijk heeft de VN-studie niets te maken met een geheim plan het was een studie om een idee te onderzoeken laat staan een complot."
Jacob Boersema, is socioloog en historicus die onderzoek doet naar racisme en antiracisme. Hij is verbonden aan The New York University.
We vroegen hem naar het VN-rapport uit 2000:
"De extreemrechtse website Infowars van de onlangs veroordeelde complotdenker Alex Jones gebruikt dat VN-rapport al sinds 2018 om de extreemrechtse omvolkingstheorie zogenaamd van een feitelijke basis te voorzien.
'Replacement migration' of vervangingsmigratie is een academische term die in de context van het vergrijzingsdebat in de westerse wereld wordt gebruikt om te kijken of migratie eventueel een oplossing biedt voor arbeidsmarktproblemen en de betaalbaarheid van sociale voorzieningen voor de gehele bevolking.
Het VN-rapport definieert 'replacement migration' als "the international migration that would be needed to offset declines in the size of population and declines in the population of working age, as well as to offset the overall ageing of a population."
Het gaat bij vervangingsmigratie dus niet om de vervanging van de witte meerderheidsbevolking maar om de aanvulling van ontstane tekorten bij vergrijzing van de bevolking.
Vervangingsmigratie heeft als doel juist de bestaande bevolking te ondersteunen door bijvoorbeeld via migratie meer handen aan het bed mogelijk te maken of door de belastingbetalende beroepsbevolking te vergroten zodat sociale voorzieningen betaalbaar blijven.
Het is belangrijk om te begrijpen dat moderne racistische theorieën de witte meerderheid in een land als Nederland proberen te positioneren als bedreigd en als slachtoffer.
We weten uit veel sociaal wetenschappelijk onderzoek dat groepen die zich bedreigd voelen makkelijker overgaan tot geweld tegenover andere groepen. De omvolkingstheorie heeft als doel om uiteindelijk uit 'zelfbescherming' geweld te legitimeren tegenover migranten en andere buitenlanders, zowel door de staat als op individueel niveau.
Het lijkt mij zeer aannemelijk dat er een relatie is tussen de normalisering van de omvolkingstheorie in Nederland en de vreselijke omstandigheden van asielzoekers in Ter Apel, terwijl er feitelijk geen enkele reden is dat deze asielzoekers naar Nederland zijn gekomen om de huidige bevolking te vervangen."
Leo Lucassen is hoogleraar arbeids- en migratiegeschiedenis aan de universiteit van Leiden en Directeur van het Internationaal Instituut van Sociale Geschiedenis (IISH). Hij heeft een research paper geschreven over de wortels van omvolking.
We vroegen hem onder andere naar het VN rapport uit 2000:
"Dat rapport lijkt me een van de vele beleidsdocumenten, maar het is natuurlijk een erg ongelukkige term die daarin wordt gebruikt (al speelde de racistische invulling van het begrip op dat moment niet of nauwelijks), waarbij het de auteurs niet gaat om het vervangen, maar om de mogelijke noodzaak van (omvangrijke) migratie om vergrijzende en demografisch krimpende samenlevingen leefbaar te houden.
Daar kun je van alles tegen en voor zeggen, maar zoals het hier staat is het zeker geen plan, maar als een visie die op grond van demografische ontwikkelingen poneert dat immigratie onontkoombaar en wenselijk is."
U zegt: massa-immigratie maakt Nederland rijk, en iemand als Jan van de Beek zegt precies het omgekeerde...
"Migratie wordt vaak verengd tot asielzoekers. Wat gebeurt is dat migratie wordt beperkt tot het begin van de vestiging van de asielzoekers die hier mogen blijven. De statushouders dus. Ja, dat kost geld, want voordat die zijn geïntegreerd en een baan vinden, kost dat geld.
Als je migratie in z'n algemeenheid bekijkt, naar alles wat jaarlijks in en buiten de grenzen gaat. Dan is immigratie juist cruciaal voor het functioneren van de economie. We hebben laag en hoog geschoolde mensen nodig. Als je de grenzen sluit dan gaan een hoop sectoren op de fles. Als er vanaf 1990 niemand meer zou zijn toegelaten zou de economie van Nederland in de grootst mogelijke problemen zijn.
Grootste deel van de migranten zijn EU-burgers die komen werken en studeren, of ze voegen zich bij een partner. Voor een groot deel zijn dat migranten waar bedrijven om zitten te springen.
Meer aan de onderkant gaat het om mensen uit Oost-Europa. En ja, dat kan wel een tandje minder. Maar vooral omdat je je moet afvragen of je zo'n soort economie wel wil als land. Er zijn distributiecentra die drijven op arbeidsmigranten. Wat is de economische opbrengst?
Het migratieoverschot is gegroeid in de afgelopen tien jaar. Je ziet het groeien. De Nederlandse economie is open."
Wat zijn uw gedachten omtrent de term omvolking?
"Dat is een levensgevaarlijke racistische complottheorie. Het is een theorie dat de elite de bevolking wil vervangen. Als je dat gelooft dan kan dat verschrikkelijke gevolgen hebben. Je ziet dat in de gewone taal gelijkgesteld wordt aan een veranderde demografie."
Ruben van Gaalen, onderzoeker bij het CBS
Heeft ons geholpen met het vinden van data, ook vroegen wij hem waarom het CBS overgaat op een andere manier van publiceren over wat tot nu toe de 'bevolking met een westerse of niet-westerse migratieachtergrond' werd genoemd.
Voortaan is meer bepalend waar iemand zelf geboren is, en minder bepalend waar iemands ouders geboren zijn. Daarbij wordt het woord migratieachtergrond niet meer gebruikt. De hoofdindeling westers/niet-westers wordt vervangen door een indeling op basis van werelddelen en veelvoorkomende immigratielanden.
"Wij vliegen het inderdaad anders aan want hier geboren is belangrijker voor integratie. Vreemd om kind van migrant migratiestatus te geven. Bewuste koerswijziging van formulering. Het verandert niets aan de statistiek maar we noemen het net een beetje anders. Niet onder druk van de woke-cultuur, maar klopt feitelijk gewoon niet om in Nederland geboren mensen migranten te noemen.
Bij Ongehoord Nederland heb ik verkeerd gezegd: dat rond 2060 de helft van de mensen in Nederland nog maar zal bestaan uit mensen wiens ouders beide in NL zijn geboren. Maar dat is in werkelijkheid rond 60 procent, dat is nu 75 procent.
We gaan t.z.t. westers/niet-westers opheffen. Dat hebben we al gecommuniceerd. We hebben alleen een overgangsperiode nodig. In april alternatief gepresenteerd.
De diversiteit in die groep is zo groot: IT'ers uit Azië zitten in zelfde groep als Eritreers. Het suggereert een homogeniteit die er niet is."
Tanja Traag, (onderwijs)socioloog en onderzoeker bij het CBS. We vroegen haar onder andere naar de sterke groei van het aantal immigranten dit jaar:
"Over de periode januari tot en met augustus 2022 is het aantal immigranten ongeveer 271 duizend, en dat is daarmee weer op het niveau van 2019, terwijl het aantal emigranten met 112 duizend lager ligt ten opzichte van eerdere jaren. Daarmee kom je op een migratiesaldo van ongeveer 159 duizend in januari tot en met augustus 2022.
Of en hoe je dat moet extrapoleren naar het einde van het jaar is wat mij betreft de vraag.
Ten eerste weten we dat de bevolkingsgroei enorm beïnvloed is door de coronapandemie. De verhoogde sterfte zorgt voor veel minder natuurlijke aanwas, dat is helder.
Maar de patronen in immigratie en emigratie zijn ook behoorlijk veranderd. Er kwamen lange tijd veel minder immigranten naar Nederland (let wel: de overgrote meerderheid zijn arbeidsmigranten van binnen en buiten de EU en mensen die hier komen voor gezinsvorming, asiel maakt een relatief klein deel uit van de immigratie in de meeste jaren) en die patronen zijn nog steeds niet volledig hersteld.
Bovendien is het de verwachting dat mensen die naar Nederland hadden willen komen (bijvoorbeeld voor een baan of voor een studie) dat op een later tijdstip alsnog deden, waardoor je inhaal krijgt.
De emigratie had ook "last" van de coronapandemie. Mensen die naar het buitenland wilden gaan voor werk of een lange reis deden dat niet, of stelden het minstens uit. Beiden hebben invloed op het migratiesaldo. Op dit moment is het emigratiecijfer nog laag, maar neemt wel weer enigszins toe.
De toename van de emigratie komt deels doordat een deel van de migranten uit Oekraïne Nederland inmiddels weer verlaten heeft. Ook het aantal in Nederland geboren inwoners dat emigreert is in 2022 weer aangetrokken. Deze groep emigranten nam flink af tijdens de eerste coronagolf, waardoor het migratiesaldo in 2020 positief was: er emigreerden minder in Nederland geboren migranten dan er terugkwamen.
Naast de coronapandemie speelt de oorlog in Oekraïne natuurlijk nu een enorme rol (zie Ingeschreven bij een Nederlandse gemeente vanuit Oekraïne tot 5 september (cbs.nl) voor de immigratieaantallen uit Oekraïne).
Er vestigden zich vooral meer immigranten van buiten de Europese Unie in Nederland in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Deze groep bestaat voor 55 procent (dat was op basis van het eerste half jaar) uit vluchtelingen die sinds de Russische invasie in Oekraïne naar Nederland zijn gekomen.
Uit andere landen, binnen en buiten de EU, kwamen ook meer migranten naar Nederland. Dit waren er ook meer dan in dezelfde periode van 2019, toen zich een recordaantal immigranten in Nederland vestigde. Na migranten met een herkomst in Oekraïne vormden Syriërs de tweede groep, gevolgd door mensen uit Turkije en India. Poolse migranten kwamen op de vijfde plaats.
Het aandeel immigranten dat Nederland na verloop van tijd verlaat, is bij EU/EFTA-immigranten 15 tot 20 procentpunten hoger dan bij immigranten van buiten de EU/EFTA. Tien jaar na immigratie heeft bijna de helft van de niet-EU/EFTA-immigranten Nederland weer verlaten, bij de EU/EFTA-immigranten is dit bijna driekwart.
Daarbij speelt een rol dat er binnen de EU/EFTA vrij verkeer is van personen en arbeid. Studiemigranten en arbeidsmigranten verblijven over het algemeen korter in Nederland dan gezinsmigranten en asielmigranten, voor wie het verblijf in Nederland vaak een meer permanent karakter heeft. Of dat ook geldt voor de Oekraïense vluchtelingen weten we niet."
"Asielzoekers zijn geen asielmigranten. Lang niet iedereen die asiel aanvraagt krijgt een verblijfsvergunning (IND heeft daar cijfers over) en lang niet iedere asielzoeker wordt dus een asielmigrant. En pas als iemand asiel verleend wordt, worden ze opgenomen in de BRP en tellen ze mee in onze immigratiecijfers.
Daarnaast is belangrijk dat immigranten een veel bredere groep vormen dan alleen asielmigranten. In Meer asiel- en kennismigranten van buiten de EU in 2021 (cbs.nl) hebben we de immigratie van binnen en buiten de EU uit elkaar gehaald naar migratiemotieven (die cijfer lopen nu tot en met 2021 voor niet-EU en 2020 voor EU).
Meer dan de helft van de immigranten is afkomstig van binnen Europa. Dat zijn mensen uit Polen, Roemenië en Bulgarije, Duitsers en Belgen en een substantieel deel zijn Nederlanders die na emigratie terugkeren.
Een toenemend aandeel van de mensen van buiten de EU komt naar Nederland voor werk. Samen met studiemigratie is dat ongeveer de helft van alle niet-Europese immigranten. Asielmigratie was vorig jaar een kwart van alle immigranten en gezinsmigratie bedroeg ongeveer een derde. Dat zijn ook lang niet alleen maar mensen van wie familie als asielmigrant naar Nederland zijn gekomen, maar ook gezinsleden van mensen die hier voor werk heen kwamen.
Sinds de oorlog in Oekraïne neemt het aantal immigranten uit die regio snel toe (zie Ingeschreven bij een Nederlandse gemeente vanuit Oekraïne tot 5 september (cbs.nl) voor de cijfers). Daarbij is van belang dat vluchtelingen uit Oekraïne geen asiel hoeven aan te vragen (Aankomst, registratie en verblijf van vluchtelingen uit Oekraïne | Opvang vluchtelingen uit Oekraïne | Rijksoverheid.nl). Zij zijn dus niet opgenomen in tellingen over asielzoekers.
Mensen blijven vaak maar tijdelijk in Nederland. Meer dan de helft van de migranten van binnen de EU is binnen drie jaar weer weg uit Nederland. Voor mensen van buiten de EU is dat na zes jaar. Voor een groot deel van de immigranten is hun verblijf in Nederland dus maar tijdelijk. "
Het feit dat Oekraïense vluchtelingen geen asielprocedure hoeven te doorlopen en dus in onze statistieken anders worden opgenomen is puur het gevolg van politieke keuzes, maar de problematiek van opvang verschilt natuurlijk in zekere zin niet van die van de "daadwerkelijke asielaanvragers": er zijn heel veel mensen die heel snel een plek nodig hebben en die plekken zijn er niet (zomaar)."
"Tegen de achtergrond van de bevolkingsgroei (de 160.000), is het misschien een ander verhaal. We weten dat mensen die als asielmigrant in Nederland worden ingeschreven gemiddeld een langere verblijfsduur hebben dan mensen die hier komen om bijvoorbeeld te werken of te studeren. Maar dat zijn wel gemiddelden.
De grote groep mensen die als gevolg van de oorlog in Joegoslavië in Nederland kwam, bleef hier juist relatief kort. Dat zie je als je kijkt naar het migratiesaldo van Bosniers en Joegoslavië; de immigratie naar Nederland kwam snel op gang, maar de emigratie ook waardoor er per saldo relatief weinigen langdurig in Nederland bleven.
Dit is even quick and dirty maar wel tekenend als je het vergelijkt met bijvoorbeeld Syriërs. Daar is juist heel weinig terugkeer of in ieder geval vertrek naar elders, het merendeel blijft vooralsnog in Nederland.
Het grote vraagstuk binnen de discussie over bevolkingsgroei is dus in welke mate de grote groep Oekraïners in Nederland gaat blijven en dus gaat bijdragen aan een langetermijngroei. Dat is een vraagstuk waar we nu mee bezig zijn met het oog op de aankomende bevolkingsprognose en waar we dus nog geen definitief antwoord op hebben."
Willem Huijnk van het SCP
Hij vertelde:
"Het aandeel moslims in Nederland wordt sterk overschat. Tegelijkertijd: Bij moslims in tegenstelling tot andere religieuze groepen in NL - zijn weinig tekenen van secularisering: voor veel moslims (ook 2e generatie) is geloof belangrijk en het geloof wordt sterk doorgegeven aan de 2e generatie.
Er is een toename van het aantal moslims: door migratie (bijv. Syrische NL 80% moslims, 150.000) en door aanwas van de 2e generatie. Weinig "bekeerlingen" (zonder migratieachtergrond). Weinig "afname' door sterfte (i.t.t. bijv. christenen, nog niet veel moslims zijn 80+ etc)
Doorgeven van geloof betekent niet dat opvattingen (over bijv. democratie, homoseksualiteit, man-vrouw rollen) tussen en binnen generaties gelijk blijven.
Bijvoorbeeld tweede generatie in vergelijking met autochtone leeftijdsgenoten minder progressieve opvattingen, maar wel progressiever t.o.v. hun ouders/ 1e generatie.
Een heel andere indicator is het deel van de Turkse en Marokkaanse vrouwen (grootste deel is moslim) dat werkt ("niet traditionele rolverdeling/ alleen zorgt voor gezin). Bij 2e generatie vrouwen neemt dit deel sterk toe en zijn verschillen tussen mannen en vrouwen veel kleiner dan bij de 1e generatie."
Overig:
En dan hebben we ook nog gekeken naar data om antwoord te krijgen op de vraag of statushouders meer recht hebben op een sociale huurwoning.
Eerst de allernieuwste cijfers.
Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken gaat tijdelijk 12 procent van de sociale huurwoningen naar statushouders. Deze nieuwe regeling geldt voor de komende maanden.
Als je naar de afgelopen jaren kijkt varieert het percentage tussen de 5 en 10 procent. Ook Aedes, de vereniging van woningcorporaties, spreekt over 7 procent in 2020.
