Russisch gaswapen moet EU-steun aan Oekraïne ondermijnen en protest voeden
Leidt het vooruitzicht van een koude winter tot een hete herfst in de Europese steden? In Praag protesteerden afgelopen weekend tienduizenden mensen tegen de regering, de NAVO en de EU vanwege de hoge energieprijzen. Ook in Duitse, Franse en Italiaanse steden gingen demonstranten de straat op. De Europese energieministers overleggen vandaag over noodmaatregelen om verdere prijsstijgingen en sociale onrust te voorkomen.
De torenhoge energieprijzen zijn voor een belangrijk deel het gevolg van het stopzetten van de gasleveringen door Rusland. De toevoer via de belangrijke Nord Stream 1-pijpleiding is deze week stopgezet vanwege 'een lek'. Volgens het Kremlin kunnen de reparatiewerkzaamheden niet worden uitgevoerd vanwege de westerse sancties. Die lezing wordt door Europese leiders en door leverancier Siemens betwist. Inmiddels dreigt Rusland alle gasleveringen te stoppen.
"Rusland maakt er geen geheim van dat het terugdringen van gasleveringen onderdeel is van het buitenlandbeleid", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van het Instituut Clingendael. "Bij beleidsmakers, Kremlinwoordvoerders en staatsmedia is er één consistente boodschap: dit is de schuld van de EU omdat 'wij' een economische oorlog met Rusland zouden zijn gestart."
In Russische staatsmedia verscheen deze Hollywoodachtige video, die gemaakt zou zijn door staatsgasbedrijf Gazprom, waarin het leven in de EU wordt bedreigd door een koude winter:
Een gastekort deze winter lijkt uitgesloten, maar de prijs die daarvoor betaald wordt is torenhoog. Langzaam worden steeds meer huishoudens geconfronteerd met een duurder energiecontract, met opborrelende onrust tot gevolg. Het is de wraak van Poetin voor de westerse steun aan Oekraïne, zei president Zelensky deze week. "Rusland valt aan met energiewapens omdat het de oorlog niet met raketten kan winnen."
Minder steun
Het verenigde Europese Oekraïne-front scheurt vooralsnog niet, zegt Deen. "Er is nog niet zichtbaar minder steun voor de sancties tegen Rusland, maar er klinkt wel een groeiend geluid dat er weer moet worden gepraat met Rusland."
Dat is met name het geval in landen waar de betrokkenheid met Oekraïne relatief laag is, zegt Antoaneta Dimitrova, hoogleraar Comparative Governance (Universiteit Leiden). "Dat zijn ook landen waar de steun voor de NAVO laag is, zoals Griekenland en Cyprus. Maar ook Italië en het Hongarije van premier Orbán zijn landen om in de gaten te houden."
In veel Oost-Europese landen is het besef groot dat energie-onafhankelijkheid nu eenmaal geld kost, zegt Dimitrova. "In Bulgarije waren er juist protesten tegen het besluit van de interim-regering om toch weer met Rusland te onderhandelen over gasleveringen."
Protesten aanwakkeren
De Russische beïnvloeding verloopt volgens deskundigen ook bottom-up, door protesten aan te wakkeren. Volgens de Tsjechische premier Fiala werd het anti-regeringsprotest in Praag, waarbij leuzen tegen de NAVO en de EU klonken, georganiseerd door "een vijfde colonne van Rusland". "Kijk maar wie er op het podium stonden", twitterde hij, verwijzend naar politici van flankpartijen die deelnamen aan het protest.
Die Russische betrokkenheid bij het protest lijkt Dimitrova aannemelijk. "De publieke opinie in Tsjechië is immers juist sterk pro-Oekraïne." Rusland heeft een traditie van voeden van woede in EU-landen, vult Oost-Europadeskundige Deen aan. "Hoewel dat lastiger is geworden door het weren van Russische staatsmedia door de EU."
Het Oekraïense ministerie van Informatie waarschuwde deze week voor Russische beïnvloeding door Kremlingezinde partijen in Europa. Op een bijgevoegde lijst stond overigens geen enkele Nederlandse partij vermeld.
Goede uitleg kan onrust voorkomen.
In Nederland lijkt de bereidheid tot protest tegen de hoge energieprijzen vooralsnog niet erg groot, zegt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict (Vrije Universiteit). "Mensen gaan hier niet zo snel de straat op." Ook ontbreekt het in Nederland aan sterke organisaties of partijen die snel grote menigtes kunnen mobiliseren.
"Bovendien lijkt er voldoende vertrouwen te zijn in de maatregelen die worden genomen", aldus de hoogleraar. "Overigens hoeft een protest niet per se tegen de regering gericht te zijn. Het kan zich ook uiten in stakingen voor een hoger salaris."
Hoe onrust te voorkomen
Naast maatregelen om de stijgende prijzen tegen te gaan, zou in ieder geval de communicatie over de energieprijzen veel beter moeten worden, zegt energiedeskundige Lucia van Geuns van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. "In Duitsland wordt het echt gezien als een noodsituatie, waarbij de minister duidelijk aan het grote publiek vertelt wat er aan de hand is. Die urgentie zie ik in Nederland nog niet."
Duidelijk moet worden benadrukt dat de hoge energieprijzen het gevolg zijn van een geopolitieke situatie, "waarmee we moeten dealen", zegt Van Geuns. "Die uitleg kan onrust voorkomen."
