Poetin wil weer opbouwen wat Gorbatsjov afbrak: 'Nostalgie naar de Sovjet-Unie'

• Eliane Lamper

  redacteur Online

Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was "de grootste geopolitieke ramp van de twintigste eeuw", zo klinkt het al jaren uit de mond van president Poetin. Het einde van een machtig imperium waarvan de gisteren overleden Gorbatsjov de laatste leider was. Poetin lijkt er, met zijn huidige beleid, op uit de erfenis van Gorbatsjov teniet te doen.

Gorbatsjov overleed gisteren op 91-jarige leeftijd na een ziekbed. Vandaag bracht Poetin zijn condoleances over aan de naasten van de laatste Sovjetleider. Poetin noemt hem in neutrale bewoordingen "een politicus en staatsman die grote impact heeft gehad op de loop van de wereldgeschiedenis".

De Russen reageren gemengd op zijn overlijden:

De loop van de geschiedenis maakte Gorbatsjov allesbehalve populair bij een groot deel van de Russische bevolking. "Gorbatsjov ligt buitengewoon slecht in Rusland. Hij krijgt de schuld van alles: de economische crisis en hyperinflatie in de jaren 90 en het verlies van de satellietstaten", zegt Ruslandkenner Hubert Smeets. "Hij heeft het Russische rijk ontmanteld."

In 1989 verklaarden de Baltische staten zich onafhankelijk. Al snel volgden de landen in de Kaukasus. Ook de landen in Centraal-Azië maakten zich los. Bovendien traden landen als Polen, Hongarije en Bulgarije uit de Russische invloedssfeer.

Het verlies van het Russische imperium probeert Poetin nu te repareren, onder meer door Russische bemoeienis in Belarus en de Kaukasus, en met de oorlog in Oekraïne als meest recente poging. "Dat is waar de oorlog in de kern om draait: Oekraïne is geen eigen land, maar het kleine broertje van Rusland waar het naar moet luisteren", zegt Smeets over Poetins perspectief.

Met de oorlog zag Gorbatsjov een deel van zijn werk teruggedraaid worden. "Gorbatsjov zou tegen de hoofdredacteur van het onafhankelijke radiostation De echo van Moskou gezegd hebben ontdaan te zijn door de oorlog", zegt Smeets. Toen Poetin in 2000 aan de macht kwam verdween Gorbatsjov uit het publieke leven. "Sindsdien heeft hij zich ingehouden."

"Er is na de val van de Sovjet-Unie geen reflectie geweest over hun imperialisme", zegt Smeets. "Daardoor heeft Poetin ook voet aan de grond weten te krijgen met zijn boodschap." Ook slavist Wabke Waaijer zag dit gebeuren. "De nostalgie voor de Sovjettijd wordt gecultiveerd door Poetin."

De val van de Sovjet-Unie in 1991 maakte Gorbatsjov geliefd in het Westen, maar voor Russen volgden zware jaren. "Dit onderschatten we in het Westen. Ze waren vrij, maar er was ook chaos. Er was enorme inflatie, mensen hadden moeite om rond te komen", zegt Waaijer. "Ook was het onveilig: maffiabendes konden hun gang gaan. De oudere generatie ziet het Sovjettijdperk ervoor niet als donkere tijd, maar koestert de romantiek."

Die nostalgie is terug te zien in liedjes, films, en de verkoop van producten, zoals Sovjet-ijsjes, en bij evenementen. "Op de dag van de Overwinning keren de communistische hamer en sikkel terug in het straatbeeld en mensen kunnen hun eten halen bij veldkeukens", zegt Waaijer.

Terugkeren naar het communistische systeem uit de Sovjet-Unie verlangt Poetin niet. In die tijd werkte hij als agent voor de KGB, de geheime staatsdienst. "Poetin en zijn mede KGB'ers hebben niet de communistische ideologie verdedigd, maar de staat", zegt Smeets. "De staat is altijd belangrijker dan de Communistische Partij."

Die staat moet nu weer als wereldmacht op de kaart gezet worden. "Net als het imperium dat sinds de negentiende eeuw bestond, van Minsk in het westen tot Vladivostok in het oosten. Hij wil weer meekomen met de grootmachten in de wereld."