Michail Gorbatsjov, laatste leider Sovjet-Unie, overleden

Michail Gorbatsjov, de laatste leider van de Sovjet-Unie, is overleden. Gorbatsjov, die met zijn glasnost en perestrojka meer vrijheden toestond dan zijn voorgangers en uiteindelijk de Sovjet-Unie zag vallen, was 91 jaar oud.

De afgelopen jaren kwakkelde Gorbatsjov met zijn gezondheid. Hij werd meerdere keren opgenomen in het ziekenhuis, waar hij een aantal operaties onderging. Volgens Russische media is hij nu "na een lang ziekbed" in een ziekenhuis in Moskou overleden.

De Russische president Poetin heeft zijn medeleven betuigd. Westerse staatshoofden en regeringsleiders reageren bedroefd op het overlijden en roemen Gorbatsjov als groot staatsman die de geschiedenis heeft gevormd.

Gorbatsjov stond jarenlang vooraan in de wereldpolitiek:

Gorbatsjov wordt begraven naast zijn vrouw Raisa op de Novodevitsjibegraafplaats in Moskou. Daar liggen tal van prominente Russen begraven. Vrijwel zeker zullen bij de uitvaart geen westerse hoogwaardigheidsbekleders zijn. Veel van hen hebben een inreisverbod gekregen en door sancties mogen vliegtuigen uit "onvriendelijke EU-landen" niet naar Rusland vliegen.

Ingrijpende hervormingen

De oud-leider van de Sovjet-Unie werd in 1931 geboren en was, in tegenstelling tot veel van de hooggeplaatste en invloedrijke leden van de toenmalige Communistische Partij, opgeleid als jurist. In de jaren 70 bracht hij zijn succesvolle carrière als bestuurder naar het machtige Politburo, alwaar hij naam maakte en uiteindelijk door wist te groeien tot het hoogste ambt.

Gorbatsjovs naam is onlosmakelijk verbonden met de twee hervormingen die hij in de jaren 80 introduceerde: perestrojka (herstructurering) en glasnost (openheid). Veel inwoners, ook partijleden, waren het geloof in het communisme verloren en Gorbatsjov - voor zover bekend wel degelijk overtuigd communist - wilde met zijn hervormingen de Sovjet-Unie herstellen: de vastgelopen planeconomie moest weer op gang worden gebracht en het bestuur moest transparanter.

De openheid van glasnost werd breder uitgelegd: het werd ook gezien als een kanaal voor vrijheid van meningsuiting, groeiende persvrijheid en dus ook kritiek op het - vaak falende - leiderschap van de Sovjet-Unie. En zo geschiedde: met de herinnering aan het bestuurlijke gestuntel na de ramp met de kerncentrale in Tsjernobyl vers in het geheugen, begon men openlijk kritiek te uiten op de partij en het Sovjetsysteem.

Ondertussen zocht Gorbatsjov toenadering tot het Westen, dat al decennia een Koude Oorlog voerde met zijn Sovjet-Unie, en brak hij met de Brezjnev-doctrine, waarmee Moskou satellietstaten desnoods met harde hand onder de duim hield. In plaats daarvan mocht het Oostblok zelf de eigen toekomst bepalen.

Val van de Sovjet-Unie en Nobelprijs

Niet Gorbatsjov zelf, maar een coup door van hem vervreemde conservatieve partijgenoten zette in augustus 1991 een beweging in gang die het einde van de Sovjet-Unie inluidde. Op het moment dat Gorbatsjov in een buitenverblijf op de Krim verbleef, deden zij een machtsgreep. Boris Jeltsin, de latere president van de nieuwe Russische Federatie, riep op tot verzet tegen de coupplegers en nadat het leger zich bij hem had aangesloten was het lot van de Sovjet-Unie zo goed als bezegeld.

Hoewel Gorbatsjov - de man van de ontwapeningsakkoorden, die in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg voor zijn inspanningen om de Koude Oorlog te beëindigen - in het Westen razend populair bleef, was hij in eigen land minder geliefd. Ook daar was lof voor hem, maar velen zagen hem ook als de man die de Sovjet-Unie naar de ondergang had geholpen.

In 2014, tijdens een bezoek aan een herdenking van de val van de Muur in Berlijn, waarschuwde Gorbatsjov voor nieuwe spanningen tussen zijn land en het Westen: