'Lange toespraak Poetin is poging oude Russische rijk te herstellen'

Primetime, op een felle toon en in donkere bewoordingen ontvouwde de Russische president Poetin gisteren op de staatstelevisie zijn argumenten om de onafhankelijkheid van twee zelfverklaarde 'volksrepublieken' in Oost-Oekraïne te erkennen en steun toe te zeggen. En daarmee het wankele bestand tussen de regering in Kiev en door Rusland gesteunde rebellen, dat in 2015 in Minsk werd afgesproken, op te blazen.

Vijf kwartier was Poetin aan het woord, en daarin kwam alles voorbij: de Napoleontische oorlog, de Oktoberrevolutie, de Tweede Wereldoorlog, Stalin, het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991.

Poetin wees er in zijn geschiedenisles op dat Oekraïne als onafhankelijk land geen historisch recht van bestaan heeft. Het Oekraïne van nu is een schepping van de communisten, zei hij, en meer specifiek van Lenin, een van de revolutionaire leiders en de eerste leider van de Sovjet-Unie.

Poetin stelde de machthebbers in Oekraïne de retorische vraag of ze nog steeds af wilden van het communistische verleden. Hij leverde zelf het intimiderende antwoord aan: "Dat komt ons prima uit. Maar laten we niet halverwege stoppen. Rusland is bereid jullie te laten zien wat breken met het communisme écht inhoudt."

Bekijk hier een samenvatting van Poetins toespraak:

Ruslandkenner Hubert Smeets was "met stomheid geslagen" door de toespraak van Poetin. "Vijf kwartier gaf hij college over de geschiedenis van Rusland van de afgelopen duizend jaar. Al die losse zinnen had hij weleens opgeschreven of gezegd, maar nu voegde hij deze zinnen bij elkaar in een toespraak die niet ging over de toekomst, niet over de invasie die op til is in de Donbas, maar die ging over het verleden. Over een tijd die we al honderd jaar achter ons hebben liggen. Dat verbaasde me enorm. De toespraak ging maar 1 minuut over de maatregelen die hij had genomen."

Poetins taalgebruik gisteren was identiek aan zijn woorden uit 2014, bij de inlijving van de Oekraïense Krim, zegt Elizaveta Gaufman, Ruslandspecialist aan de Universiteit van Groningen. Ook toen zei de president dat hij de geschiedenis aan zijn kant had en wees hij erop dat Oekraïne geregeerd werd door neonazi's. Maar in 2014 sloeg zijn interpretatie aan bij de gewone Russen, aldus Gaufman. Uit opiniepeilingen bleek destijds dat de Russen het betreurden dat hun land geen supermacht meer was. De inname van de Krim werd dan ook door een meerderheid omarmd.

Nu is dat compleet anders, ziet Gaufman die de Russische sociale media nauwkeurig volgt. De mensen zijn angstig, willen geen oorlog.

Terug naar de verbazing van Hubert Smeets. "Ik dacht eigenlijk: is die man nog wel bij de les? Om op die manier een volk klaar te stomen voor een grote oorlog, dat vond ik raar. Ik had gedacht dat hij in een kwartier puntsgewijs zijn besluiten zou formuleren, zou uitleggen, zou toelichten en vervolgens over tot de orde van de dag."

Premier Rutte reageerde gisteravond op Poetins toespraak en het sturen van militaire eenheden naar Donetsk en Loegansk met de woorden: "hij is natuurlijk totaal paranoia". Smeets is het niet met Rutte eens: "Ik denk dat hij helemaal niet paranoïde is, ik denk dat hij met een concreet plan bezig is, namelijk een poging te wagen het oude Russische rijk van vóór de Oktoberrevolutie zo veel mogelijk te herstellen, althans de Slavische republieken: Belarus, Oekraïne en Rusland. En dat hij in dat proces obsessief is geworden. Maar dat zou ik geen paranoia willen noemen."

Eerder maakte NOS op 3 deze uitleg over de kijk van Poetin op Oost-Europa: