De militaire bestuurders van de Zuid-Oekraïense regio's Cherson en Zaporizja hebben een duidelijk plan voor hun gebied: annexatie door Rusland. De nieuw aangestelde leiders willen daarover zo snel mogelijk een referendum houden. Tegelijkertijd wordt het gebied op verschillende manieren 'gerussificeerd'. Daarbij stuiten de bezetters en collaborateurs op verzet van de bevolking.
"Zolang de weerstand groot is en het Oekraïense leger met een tegenoffensief bezig is, zullen in ieder geval de referendumplannen worden uitgesteld", vermoedt Alisa Joertsjenko, onderzoeksjournalist bij de Oekraïense site Bihus. "Het voornemen is nu een referendum in de herfst."
Het gaat om deze bezette regio's:
De russificatie van de regio's gebeurt op verschillende manieren. Allereerst via het lokale bestuur, dat kort na de verovering werd vervangen door collaborerende Oekraïners. Zo heeft een bankier die is aangesteld als burgemeester van Cherson nauwe banden met de Russische geheime diensten, ontdekte Joertsjenko. Een pro-Russische oud-burgemeester van Cherson is benoemd tot gouverneur.
"Deze mannen zijn slechts de façade van een degelijk bestuur", oordeelt Joertsjenko. "De daadwerkelijke macht ligt bij de Russische FSB." Wie in de regio Zaporizja formeel de scepter zwaait, is zelfs een raadsel, zegt de journalist. "De decreten worden ondertekend met 'de militaire commandant', die '122' wordt genoemd. Niemand weet wie het is."
Verdwijningen en martelingen
In het begin van de bezetting gingen in Cherson, Melitopol en Berdjansk dagelijks menigtes de straat op, maar later werden zulke protesten hard neergeslagen. De repressie is groot, vertelt een Nederlander in de regio Cherson die om veiligheidsredenen anoniem wil blijven. "De terreur wordt steeds groter, het is een schroef die steeds verder wordt aangedraaid. Iedereen die maar een beetje de schijn tegen heeft, wordt opgepakt en gemarteld. Verdwijningen zijn aan de orde van de dag."
Door de repressie is het leven psychologisch zwaar, zegt Joertsjenko. Dat beaamt de Nederlander: "Het voelt alsof ik in een Tweede Wereldoorlogboek van Jan Terlouw of K. Norel zit."
Toch is er nog steeds veel verzet, zegt hij. "Denk aan graffiti, posters of geel-blauwe ballonnen en lintjes om bomen. Ook wordt weleens op een luidsprekertje met bluetooth het Oekraïense volkslied afgespeeld. Ze plakken er dan draden en een klokje op, zodat het op een bom lijkt die niemand durft op te ruimen." Ook zijn er meldingen van partizanenaanslagen, maar die zijn niet te verifiëren.
"Huizen worden regelmatig doorzocht op anti-Russische elementen", weet Joertsjenko. Dat herkent de Nederlander: "Huizen en winkels van gevluchte bewoners worden geconfisqueerd. Daarom blijven vooral de mannen achter, om te voorkomen dat je levenswerk wordt leeggeroofd en vernield."
Bevolking russificeren
Hoewel vluchten uit het bezette gebied ingewikkeld en gevaarlijk is, heeft een groot deel de regio verlaten. Volgens de Oekraïense autoriteiten gaat het in Cherson om naar schatting 40 tot 50 procent van de inwoners. In de regio Zaporizja vertrekt iedereen die het kan, vertelt een man uit Melitopol. "Maar niet iedereen heeft daar de middelen voor."
Dit stel vluchtte langs velden met landmijnen naar Odessa:
De gevluchte Oekraïense bevolking wordt vervangen door Russen, die met name vanuit de Krim het veroverde land komen bezoeken, vertelt de Nederlander. "Je ziet veel Russische zakenlui in het centrum." Volgens Kiev worden nu al families van Russische militairen in verlaten woningen gevestigd.
Tegelijkertijd wordt de Oekraïense bevolking 'gerussificeerd' door Russische paspoorten uit te delen. Nieuwgeborenen krijgen automatisch het Russisch staatsburgerschap. Volgens de aangestelde gouverneur staan Oekraïners in de rij om ook het Russisch staatsburgerschap te krijgen. De contacten met wie de NOS sprak weerspreken dat.
"Ik spreek veel mensen aldaar, maar ik ken niemand die een Russisch paspoort heeft geaccepteerd", zegt Joertsjenko. "Op het moment dat je iets van de overheidsdiensten nodig hebt, word je onder druk gezet om een Russisch paspoort aan te vragen", vertelt de Nederlander. "Maar onze indruk is dat weinig mensen dat doen." Een man uit Melitopol bevestigt dat: "Het gaat hier om een handjevol mensen."
Invoering roebel
Dan zijn er nog de 'eenvoudige' russificatie-middelen: straatnamen worden hernoemd, wapenschilden uit de Russische tijd in ere hersteld. Het Oekraïense telefoon- en tv-netwerk zijn afgesloten. "Je moet een Russische simkaart kopen en Russisch internet gebruiken, waardoor westerse sociale media niet meer werken", vertelt Anna uit de regio Melitopol. VPN-verbindingen, waarbij internetverkeer wordt omgeleid, worden ook aangepakt, zegt de Nederlander.
De invoering van de Russische roebel in de regio verloopt moeizaam. De Oekraïense grivna blijft de norm, beamen alle contacten. "Zelfs de salarissen voor ambtenaren zijn nog in grivna, alle propagandacampagnes om over te stappen op de roebel ten spijt", aldus Joertsjenko. "Langzaam zal de roebel dominant worden, omdat de banken door de grivna-voorraad raken", denkt de man uit Melitopol.
Voor de banken staan lange rijen om de laatste grivna's te pinnen:
- Foto van contact uit Melitopol
Voor de banken staan lange rijen om de laatste grivna's uit de pinautomaten te krijgen - Foto van contact uit Melitopol
Voor de banken staan lange rijen, om de laatste grivna's uit de pinautomaten te krijgen - Foto van contact uit Melitopol
Rijen om een nieuwe (Russische) simkaart te bemachtigen
De weerstand van de bevolking vertraagt het russificatieproces, stelt Joertsjenko. Het pro-Russische deel is simpelweg te klein, en kleiner dan Moskou had verwacht. "Ze doen ook te weinig om zieltjes te winnen", zegt de Nederlander. "Door ontvoeringen, het stelen en de enorme corruptie keert iedereen zich van hen af."
"Ze proberen het Krim-scenario te herhalen: onder schot aansluiting bij Rusland", zegt de man uit Melitopol. Dat kan uiteindelijk maar op één manier worden gestopt: herovering door het Oekraïense leger, zegt de Nederlander. "Daar is de hoop op gevestigd. Anders worden we langzaam zombies, omdat alle vrijheid is afgepakt."
