Abramovitsj heeft een onduidelijke rol aan de onderhandelingstafel

• Joram Bolle

  redacteur Online

Rusland en Oekraïne leken gisteren voor het eerst iets dichter bij elkaar te komen in Istanbul. Na weer een dag onderhandelen kwam naar buiten dat Rusland van plan is de militaire activiteiten rond Kiev en Tsjernihiv terug te schroeven.

Opvallende aanwezige tijdens die gesprekken was de Russische oligarch Roman Abramovitsj, vooral bekend als eigenaar van voetbalclub Chelsea. Een dag eerder kwam naar buiten dat Abramovitsj tijdens voorgaande gesprekken samen met Oekraïense onderhandelaars in Kiev vergiftigd zou zijn. Ze hadden last van vervellingen en pijnlijke ogen. Inmiddels zijn ze genezen.

Het nieuws over de vergiftiging en Abramovitsj' aanwezigheid in Istanbul roepen veel vragen op. Wat is zijn rol bij de onderhandelingen? En wie wil hem er zo graag bij hebben? "Kennelijk speelt hij een grotere rol als vooruitgeschoven post van het Kremlin dan ik had gedacht", aldus Ruslandkenner Hubert Smeets.

'Goedkeuring van beide kanten'

De officiële commentaren zijn weinig verhelderend. Kremlinwoordvoerder Peskov zei dat Abramovitsj "geen officieel lid is van onze delegatie. Desondanks is hij vandaag aanwezig aan onze kant." Abramovitsj zat niet aan tafel, is op beelden te zien, maar in de rij daarachter.

Peskov zei ook dat "Abramovitsj betrokken is bij het tot stand brengen van verschillende contacten tussen de Russische en Oekraïense kant. Om contacten te leggen, heb je toestemming nodig van beide kampen. En in het geval van Abramovitsj is die toestemming er." De man die puissant rijk werd door de handel in olie, lijkt zo het oliemannetje in de onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland.

De Turkse president Erdogan sprak de delegaties toe in Istanbul:

Abramovitsj is een van de Russische oligarchen; exorbitant rijke zakenmannen die hun fortuin vooral vergaard hebben in de jaren 90 toen Russische staatsbedrijven geprivatiseerd werden. Voor Abramovitsj geldt dat ook. Eerst handelde hij in van alles, van hout tot suiker.

Het grootste deel van zijn rijkdom verkreeg hij vanaf 1995, onder president Boris Jeltsin. Samen met Boris Berezovski kocht hij Sibneft, een oliebedrijf van de Russische staat. Ze betaalden er 200 miljoen dollar voor en verkochten het tien jaar later voor 12 miljard dollar. Zijn banden met Jeltsin waren nauw. Abramovitsj had vanaf 1996 zelfs een appartement in het Kremlin.

Portemonnee van het Kremlin

Volgens Abramovitsj bekoelden de banden met het Kremlin toen Poetin in 2000 aan de macht kwam. Maar deskundigen weerspreken dat. Hubert Smeets: "Abramovitsj doet alles wat het Kremlin van hem vraagt. Zo is hij jarenlang gouverneur geweest van Tsjoekotka." Dat is een tamelijk onherbergzaam gebied in het uiterste noordoosten van Rusland, aan de Beringzee. Poetin zou hem ernaartoe gestuurd hebben.

Smeets omschrijft oligarchen als Abramovitsj als een soort portemonnee van het Kremlin: "Toen Poetin aan de macht kwam heeft hij gezegd dat hij de oligarchen als politieke klasse wilde liquideren. Ze mochten hun fortuin behouden als ze zich maar niet tegen de politiek van het Kremlin uit zouden spreken."

Nu zijn ze vooral betrokken in uitvoerende zin, zegt Smeets: "Als de roebel overeind gehouden moet worden, moeten oligarchen hun reserves bijvoorbeeld aanspreken zodat de centrale bank dat niet hoeft te doen. Er gaan ook verhalen dat Abramovitsj Chelsea in 2003 heeft gekocht in opdracht van Poetin." Daarmee zou Poetin invloed hebben willen kopen in het Westen. Abramovitsj echter klaagde de journalist die dit beweerde aan voor smaad en won die zaak.

Voor Kiev zijn er ook redenen om met Abramovitsj in zee te gaan, hoewel de woorden van officiële zijde gisteren koel waren. Ambassadeur van Oekraïne in het VK Vadim Pristaiko: "Ik heb geen idee wat meneer Abramovitsj beweert of doet. Hij is geen onderdeel van het onderhandelingsteam. Ik weet niet of hij een uitweg voor zichzelf koopt of dat hij echt nuttig is, dat is heel lastig te zeggen."

Waarschijnlijk doelt Pristaiko met zijn opmerking op het feit dat Abramovitsj op verschillende sanctielijsten staat van het Westen. Een van de redenen voor de sancties is dat zijn staalbedrijf Evraz een leverancier is voor bedrijven die tanks maken voor het Russische leger. Evraz ontkent dat.

Tot nu toe staat Abramovitsj niet op de sanctielijst van de Verenigde Staten. Verschillende internationale media zien daar een aanwijzing in dat ook Oekraïne Abramovitsj graag bij de gesprekken wilde betrekken. De Oekraïense president Zelensky zou er bij de Amerikaanse president Biden op hebben aangedrongen Abramovitsj niet te sanctioneren om zijn rol als onderhandelaar niet in gevaar te brengen, aldus The Wall Street Journal.

Israëlisch paspoort

Er zijn ook bepaalde dwarsverbanden tussen Abramovitsj, Oekraïne en Zelensky. Abramovitsj' grootouders van moeders kant komen beiden uit Oekraïne. Daarnaast is Abramovitsj, net als Zelensky, Joods. Zelensky's partijleider Davyd Arakhamia zegt in The Financial Times dat Abramovitsj "in het proces terecht is gekomen via de Joodse gemeenschap".

Bekijk ook deze reportage van Nieuwsuur over Zelensky's kritiek op de Israëlische houding in het conflict:

Naast een Russisch paspoort bezit Abramovitsj ook een Portugees paspoort en een Israëlisch paspoort. Smeets: "Het kan zijn dat Zelensky via Abramovitsj Israël in het proces probeert te betrekken. Tot nu toe heeft Israël nog geen echte rol als bemiddelaar gespeeld, terwijl het daar wel heel geschikt voor zou zijn."

Vluchtdata van Abramovitsj' privéjets tonen aan dat hij de laatste tijd veel heen en weer is gevlogen tussen Rusland, Turkije, Polen en Israël. De Israëlische premier ontkent echter via een woordvoerder dat Abramovitsj deels bezig is Israël bij de gesprekken te betrekken. En dus blijft het ook voor deskundigen lastig te zeggen waar Abramovitsj exact mee bezig is. Smeets: "Ik tast in het duister."