'Oorlogskardinaal' De Jong krijgt alsnog Yad Vashem-onderscheiding
Kardinaal Johannes de Jong (1885-1955) krijgt postuum een Yad Vashem-onderscheiding voor zijn verzet tegen de Duitse bezetter in de Tweede Wereldoorlog. Dat heeft de Yad Vashem-organisatie in Israël bevestigd.
Als aartsbisschop van Utrecht (pas na de oorlog werd hij kardinaal) keerde De Jong zich in de oorlogsjaren openlijk tegen de Duitsers, die hij geregeld 'de vijand' noemde. Hij verbood rooms-katholieke dagbladen om advertenties van de NSB te plaatsen.
Naar verluidt kreeg De Jong in zijn bisschoppelijk paleis 's nachts een keer SS'ers op bezoek die hem onder druk zetten om een anti-Duitse verklaring niet te laten voorlezen in de kerken. Hij weigerde daaraan gehoor te geven, wetende dat anderen daardoor mogelijk gevaar zouden lopen.
"Dat bracht hem wel in gewetensnood", zegt de woordvoerder van het aartsbisdom Utrecht. Ook verzette De Jong zich tegen de maatregelen tegen Joden en tegen de deportaties. In de kluis van het bisschoppelijk paleis bewaarde hij de versleutelde onderduiknamen van Joodse kinderen.
Het aartsbisdom Utrecht droeg De Jong enkele jaren geleden al voor bij Yad Vashem. Kardinaal Eijk reisde in januari 2017 naar Jeruzalem om de aanvraag toe te lichten. Maar ruim een jaar later trok het aartsbisdom de aanvraag weer in omdat er twijfels waren gerezen over de rol van De Jong kort na de oorlog.
Er waren aanwijzingen dat een naaste medewerker van De Jong zich zou hebben ingespannen om te voorkomen dat een beruchte katholieke oorlogsmisdadiger de doodstraf zou krijgen. De naaste medewerker was mgr. Felix van de Loo (1886-1959), de oorlogsmisdadiger diens neef, SS'er Willem van de Loo (1909-1981).
De vraag was niet alleen of dat inderdaad is gebeurd, maar ook of De Jong daarvan op de hoogte was en of de kerk zich vaker met de rechtsgang tegen katholieke oorlogsmisdadigers heeft bemoeid. Maar dat blijkt allemaal niet het geval.
'De feiten zijn te erg'
Uit onderzoek van historicus Joep van Gennip bleek dat De Jong pertinent heeft geweigerd Willem van de Loo te helpen. Bewijzen daarvoor zijn te vinden in het archief van het aartsbisdom.
Zo stuurde De Jong een briefje naar de hoofdaalmoezenier (geestelijk verzorger) van het kamp waar de SS'er gevangen zat met de boodschap dat hij geen gratie zou vragen. Mede namens Felix van de Loo schreef De Jong "dat Wij geen aanleiding vinden om een gratieverzoek in te dienen; de feiten zijn te erg".
Uiteindelijk ontliep de oorlogsmisdadiger alsnog het vuurpeloton omdat hij in hoger beroep ontoerekeningsvatbaar werd verklaard.
Nadat De Jong was vrijgepleit, diende kardinaal Eijk in 2020 opnieuw een aanvraag in bij Yad Vashem. Daarop heeft de Israëlische organisatie nu positief geantwoord. Het aartsbisdom laat weten "blij met en dankbaar voor deze erkenning" te zijn.
