Staken uit protest tegen Duitse bezetter kostte Willem Kraan zijn leven

Stratenmaker Willem Kraan was een van de initiatiefnemers van de Februaristaking van 1941, vandaag precies 80 jaar geleden. Een staking in oorlogstijd, gericht tegen het harde optreden van de Duitse bezetter tegen Joodse burgers. Het was een moedige actie, die Kraan en andere stakingsleiders later met de dood hebben moeten bekopen.

Kraan was er op 23 februari 1941 getuige van hoe Duitse soldaten met grof geweld zo'n 400 Joden oppakten en afvoerden tijdens de eerste grote razzia in Amsterdam. Het onrecht dat hij voor zijn ogen zag gebeuren kon hij niet verdragen. Hij bezocht zijn vriend Piet Nak, die werkte bij de stadsreiniging en net als Kraan lid was van de ondergrondse communistische partij CPN.

Ze besloten een staking te organiseren, uit woede over wat de Joden werd aangedaan. De partij stemde daarmee in. De staking die volgde op 25 en 26 februari in Amsterdam en daarbuiten, is het enige openlijke en massale protest geweest tegen de Jodenvervolging in bezet Europa. Tienduizenden mensen deden mee.

In deze video vertellen de kleindochter en achterkleindochter van Willem Kraan waarom de familie hem niet als held beschouwt.

In de vroege ochtend van 25 februari 1941 legden de trambestuurders hun werk neer. Het was stil in Amsterdam, nergens klonk het vertrouwde gerinkel van de tram. Overal werden pamfletten uitgedeeld met de oproep 'Staakt! Staakt! Staakt!' Ambtenaren, caissières, arbeiders, werklieden; massaal gaven mensen gehoor aan die oproep. Een dag later volgden ook stakers in onder meer Zaandam, Haarlem, Hilversum, Weesp en Utrecht.

De Duitse bezetter had niet gerekend op zo'n massale staking. Maar op de tweede dag grepen Duitse soldaten met harde hand in en werd de staking met geweld beëindigd. Er vielen negen doden, 24 zwaargewonden en talloze stakers werden gevangengenomen.

Onder de gevangenen was ook Piet Nak, die zwaar werd mishandeld, maar op wonderbaarlijke wijze vrijkwam omdat de Duitsers niet wisten dat hij een van de stakingsleiders was. Nak overleefde de oorlog. Zijn vriend Willem Kraan werd uiteindelijk op 16 november 1941 opgepakt voor zijn rol in de staking en in de zomer van 1942 ter dood veroordeeld.

Vlak voor zijn executie, op 19 november 1942 op vliegveld Soesterberg, schreef de 33-jarige Kraan een aangrijpende afscheidsbrief aan zijn vrouw Bets en dochter Catrientje. Hij toonde zich strijdbaar. "Ik zal tot aan de laatste seconde een Kraan zijn en ik hoop dat jullie allen, en wel voornamelijk jij Bets, dien naam eer aan zal doen", schreef hij.

Hij deed ook een beroep op zijn vrouw om hun jonge dochtertje op latere leeftijd te vertellen waarom hij was gestorven. "En dat doe je vast hoor Bets, want anders zou zij zich nog schamen voor haar pappie, en dat hoeft niet hoor, want een verrader ben ik niet, ik val voor mijn ideaal en ik hoop dat dit niet voor niets is."

Hoge prijs

Na de dood van Willem bleven Bets en Catrientje achter in grote armoede. Het verdriet om zijn dood heeft diepe sporen nagelaten, tot in de huidige generatie. Zijn familie is trots op wat hij heeft gedaan, maar de prijs was hoog. "Wat als hij het niet had gedaan?", vraagt kleindochter Ellen Hettinga zich af. "Dan had mijn oma waarschijnlijk een gewoon gezinsleven kunnen hebben."

Willem Kraan kreeg in 1966 postuum de Yad Vashem-onderscheiding 'Rechtvaardige onder de Volkeren' voor zijn rol in de Februaristaking van 1941.