Het demissionaire kabinet heeft afgelopen zomer overwogen om CO2-uitstotende bedrijven in Nederland tijdelijk, gedeeltelijk of zelfs volledig te sluiten. Dit had op vrijwillige basis moeten gebeuren. Daarmee zou de Staat op korte termijn volledig aan het Urgendavonnis voldoen. Het kabinet heeft uiteindelijk voor andere maatregelen gekozen, maar het is niet uitgesloten dat het plan om bedrijven stil te leggen in de toekomst alsnog een optie is.
Dit blijkt uit documenten die Nieuwsuur heeft opgevraagd via de Wet openbaarheid bestuur (WOB) en na beantwoording van vragen van Nieuwsuur aan het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het zou dan gaan om bedrijven met industriële installaties en afvalverbrandingsinstallaties.
Klimaatorganisatie Urgenda eiste in 2015 dat de Nederlandse Staat de uitstoot van broeikasgassen vanaf 2020 met ten minste 25 procent zou verminderen (ten opzichte van 1990). De rechter ging daarin mee. De Hoge Raad bevestigde in 2019 de uitspraak.
Rechters spelen een cruciale rol in Nederland bij de rechtszaken van milieugroepen en klimaatactivisten. Daarover maakten we eerder deze video:
De interne stukken laten de worsteling van het ministerie zien om de komende jaren aan het vonnis te voldoen. De "onzekerheid" zou volgens ambtenaren "volledig" weggenomen worden als er in korte tijd 10 tot 15 megaton CO2 gereduceerd zou worden. Dat staat ongeveer gelijk aan wat de industrie volgens het Klimaatakkoord pas in 2030 moet reduceren.
Het ministerie zegt in een reactie dat het tot die hoeveelheid komt op basis van cijfers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Zoveel tonnen CO2 reduceren zou "technisch alleen mogelijk" zijn - schrijven ambtenaren - als direct wordt ingezet op het stilleggen van fossiele industriële installaties. Iets wat in Europa waarschijnlijk nog nooit is gebeurd, zo staat in een notitie. Maatregelen die niet gaan om volumebeperking, leveren beperkte reductie op, schrijven de ambtenaren.
Tegelijkertijd waarschuwden ambtenaren ook voor de gevolgen: "De impact op bedrijfsniveau is groot, [het] kan gevolgen hebben voor banen van mensen, waarmee er grote risico's zijn voor draagvlak."
Of het door een toekomstig kabinet zal worden overwogen, is op dit moment niet te zeggen.
Werkgeversorganisatie VNO-NCW vindt dat met het sluiten van fabrieken het klimaat niets opschiet. "Dat leidt slechts tot het verschuiven van productie, vaak naar landen waar de emissies hoger zijn. Het is daarom goed dat deze maatregel terzijde is gelegd, en samen met de bedrijven wordt ingezet op groene industriepolitiek."
Het kabinet zag om verschillende redenen af van de ingrijpende maatregel. Het zou een "lang traject" vereisen en ook was er onduidelijkheid over de kosten. Het ministerie zegt in een reactie over de huidige status van de maatregel: "Er is niet besloten om deze maatregel verder uit te werken. Dat is op dit moment dus ook niet aan de orde. Of het door een toekomstig kabinet zal worden overwogen, is op dit moment uiteraard niet te zeggen." Het plan was dat de maatregel wel in de formatie besproken zou worden. Dat is niet gebeurd.
Worsteling
Uit notities blijkt dat ambtenaren van het ministerie zien dat Nederland "nog niet op koers ligt om uitvoering te geven aan het Urgendavonnis". In 2020 werd mede vanwege corona het Urgendadoel gehaald. Dit jaar zal het er nog om spannen. Dat schreef ook het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) eerder: de komende jaren dalen broeikasemissies weliswaar, maar het halen van het Urgendadoel zonder dat er aanvullend beleid wordt gemaakt, blijft tot 2025 onzeker.
Om bedrijven over te halen om mee te doen, dacht het ministerie aan een zogenoemde tenderregeling. Bedrijven zouden daarop kunnen inschrijven. Het ministerie zou vervolgens bedrijven uitkiezen die tegen de laagste kosten CO2 kunnen reduceren.
Invoering van de maatregel zou minimaal anderhalf jaar in beslag nemen. In het meest optimistische scenario kan halverwege 2023 de tender opengesteld worden, zo staat in de stukken. Begin 2024 kan dan daadwerkelijk de eerste reductie gerealiseerd worden. Het is onzeker hoeveel CO2 er met de maatregel wordt gereduceerd. Het ministerie gaat in de notities uit van een ruime bandbreedte van 1 tot 8 Mton CO2.
Staatssteun
Qua kosten schat het ministerie de compensatie voor bedrijven tussen de 500 tot 1500 euro per ton uit de markt genomen CO2. Dat komt neer op "0,5 tot 1,5 miljard euro" voor 1 Mton CO2-reductie. Maar de juridische uitvoerbaarheid is niet vanzelfsprekend. De maatregel lijkt op staatssteun en daarom moet de Europese Commissie eerst goedkeuring geven, schrijven de ambtenaren. Het versneld afschrijven van verouderde fossiele industriële installaties valt op dit moment namelijk niet onder staatssteunregelingen die van de Europese Unie mogen.
In een reactie bestempelt Urgenda-directeur Marjan Minnesma het idee om bedrijven stil te leggen als een noodmaatregel: "Het is tragisch dat het kabinet het vonnis uit 2015 nu pas serieus neemt. Dit laat zien dat veel te laat beginnen uiteindelijk veel meer geld kost."
Bekijk hier de specifieke WOB-pagina's.
